Η κάθε ελληνική φορεσιά, η τοπική φορεσιά αποτελεί το σύνολο των ενδυμάτων που χαρακτηρίζει μια ομάδα ανθρώπων που ζουν μέσα στον ελληνικό χώρο. Ντύνει και στολίζει το σώμα, παρουσιάζει την όψη που επιθυμεί να δώσει εκείνος που την φορά στους τρίτους, παρέχοντας στον εαυτό του σιγουριά και άνεση.
Με αφορμή μία ακόμη επέτειο από την Ελληνική Επανάσταση θελήσαμε να κάνουμε μία «βόλτα» στην -ας το πούμε- μόδα της εποχής. Τι φορούσαν τότε οι Ελληνίδες και οι Έλληνες; Ποια ήταν τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα της κάθε ενδυμασίας; Τα χρώματα, τα κεντήματα, τα στολίδια. Αλλιώς ντύνονταν στην ύπαιθρο, αλλιώς στα αστικά κέντρα. Σίγουρα, δεν μπορούμε να έχουμε απόλυτα σαφή εικόνα, καθώς λίγα πράγματα σώζονται από φωτογραφίες εκείνης της περιόδου.
Η κάθε στολή βασίζεται στην παράδοση και διαφέρει ριζικά από τη μόδα που βασίζεται στην αλλαγή. Η συντηρητικότητα στη φορεσιά δημιουργεί απαγορευτικά ταμπού, αλλά και ταμπού που λειτουργούν δίνοντας μαγικές ιδιότητες σε ορισμένα της τμήματα (ποδιά, ζωνάρι, κεφαλόδεσμοι κ.α.). Τα ενδύματα μιας συντηρητικής ομάδας μορφοποιούνται κατά εποχές από την επίδραση μιας άλλης δυνατότερης ανθρώπινης ομάδας. Εξαρτώνται όμως πάντα από τα τοπικά υλικά και το εμπόριο (άστυ-ύπαιθρος, κατακτητές-υπόδουλοι).
Οι τοπικές φορεσιές όπως εξελίχθηκαν από το Βυζαντινή Αυτοκρατορία και πέρα, δεν έχουν καμιά σχέση με τα αρχαιοελληνικά ενδύματα.
Η ουσιαστική διαφορά από το αρχαιοελληνικό, με δωρική την προέλευση, ένδυμα στο μεταβυζαντινό δημιουργείται από τη φορά του στημονιού του υφάσματος πάνω στο σώμα.
Τα ενδύματα αυτά είχαν το φάρδος του υφάσματος για μάκρος και, κατά βάση, ήταν άκοπα (φαρδύς όρθιος αργαλειός), ενώ τα μεταβυζαντινά ενδύματα έχουν το μήκος του υφάσματος για μάκρος και σχηματίζονται από τη συρραφή πολλών κομματιών υφάσματος (στενός πλαγιαστός αργαλειός).
Οι ελληνικές φορεσιές έχουν τολμηρούς χρωματικούς συνδυασμούς και παρουσιάζουν συχνά μεγάλη φαντασία στον τρόπο πού φοριούνται τα διάφορα τμήματα τους και στα πολλά στολίδια πού τις κάνουν να ξεχωρίζουν
Οι γυναικείες φορεσιές
Οι γυναικείες φορεσιές του τόπου μας ανήκουν ουσιαστικά σε δύο μεγάλες ομάδες. Σ’ εκείνη με καθαρή βυζαντινή την προέλευση (ανάπτυξη της δαλματικής) και σ’ εκείνη που οι βυζαντινές ρίζες συγχωνεύονται με τα ενδύματα τής δυτικής Αναγέννησης (φουστάνι).
Οι γυναικείες φορεσιές χωρίζονται και σε τρεις κατηγορίες: σε αυτές με το σιγκούνι, με το καβάδι (καφτάνι) και το φουστάνι.
Τα γυναικεία τοπικά ενδύματα στον ελληνικό χώρο άρχισαν ν’ αλλάζουν ριζικά με τη συνεχή εισβολή του κατά καιρούς δυτικού «συρμού» (μόδα), στην περίοδο αυτή αρχικά με τις ξενοφερμένες βασίλισσες (Αμαλία, Όλγα, Σοφία) και σε συνέχεια με τη συνεχή επαφή τής μικρής πόλης με την πρωτεύουσα και του χωριού με τη μικρή πόλη.
Σημαντικές αλλαγές στις γυναικείες φορεσιές επέφερε και η μακρά περίοδος της Τουρκοκρατίας και η έλλειψη οικονομικών πόρων και πρώτων υλών που αυτή επέφερε.
Παρίσι, c. 1831. © Ίδρυμα Βασίλη Παπαντωνίου, Ναύπλιον
Οι περισσότερες φορεσιές αποτελούνται από:
- Το πουκάμισο πού δεν λείπει από καμιά ελληνική φορεσιά
- Το καφτάνι, καβάδι, άντερί, σαγιά (είδη φορέματος-πανωφοριού, φτιαγμένα συνήθως από πολύτιμη στόφα), ή το γιουρντί, σιγκούνι κλπ.(είδη αμάνικων ή και μανικωτών πανωφοριών από σαγιάκι, μάλλινο δηλαδή νεροτριβιασμένο υφαντό ύφασμα)
- Το φουστάνι, τσούκνα (είδη φορεμάτων με ή χωρίς μέση)
- Το ζωνάρι, τη ζώνη και την ποδιά
- Το κοντογούνι, γιλέκι κλπ. (είδη κοντών μανικωτών ή αμάνικων ζακέτων)
- Τα διάφορα εσώρουχα και μικροεξαρτήματα
- Τα πολύπλοκα κεφαλοκαλύμματα και κεφαλοδέματα, κυρίως νυφικά. – συχνά σύμβολα αποτροπής, καρπερότητας κλπ. – πού διευθετούνται με ξεχωριστή πάντα προσοχή, συνήθως από γυναίκες που η κοινότητα θεωρεί ειδικές
- Τα πολύτιμα ή άλλα στολίδια-κοσμήματα
- Τις κάλτσες και τα παπούτσια
Το καβάδι ή καφτάνι
Ένα μακρύ ένδυμα, ανοικτό κατακόρυφα ή σταυρωτό. Τα μανίκια του ποικίλλουν, άλλοτε είναι στενά και άλλοτε πλατιά. Φοριόταν κατά τα παλιότερα χρόνια, συνήθως πάνω από τη βράκα και το πουκάμισο και ήταν φτιαγμένο από ριγωτό βαμβακερό ή στολισμένο με χρυσάφι ύφασμα.
Συνοδευόταν από ένα εξωτερικό ύφασμα το οποίο διέφερε ανάλογα με το μέρος ( π.χ. συνοδευόταν από τζουμπέ στην Αθήνα, πιρπιρί στα Ιωάννινα, γιλέκο στην Κερασούντα του Πόντου, τσόχα στη Λιούντζη της Βόρειας Ηπείρου, σαγιά στους Σοφάδες της Θεσσαλίας κλπ ).
Το καβάδι, αν και ανατολίτικης προέλευσης, εισήχθη στον ελλαδικό και μικρασιατικό χώρο από τη βυζαντινή περίοδο και κατά το παρελθόν ενσωματώθηκε στις παραδοσιακές ενδυμασίες αρκετών περιοχών, όπως στα Δωδεκάνησα, στην Αττική, στη Μακεδονία, στον Πόντο, στην Καππαδοκία κλπ. Μάλιστα, σε ορισμένες περιπτώσεις όπως στην Κάλυμνο, η τοπική παραδοσιακή ενδυμασία έπαιρνε το όνομά της από τον συγκεκριμένο επενδύτη.
Ντουλαμάς – πιρπιρί – σιγκούνι
Αστικό πανωφόρι του 19ου αιώνα, ο ντουλαμάς συνεχίζει να εμπνέει και να επηρεάζει την εξέλιξη του ελληνικού και διεθνούς ενδύματος. Ο όρος ντουλαμάς ουσιαστικά αφορά τα ανδρικά ενδύματα, ενώ στις γυναίκες επικρατεί ο αντίστοιχος όρος πιρπιρί.
Στα Ιωάννινα φορέθηκε η πλουσιότερη από τις γυναικείες παραδοσιακές φορεσιές της Ελλάδος. Το ξεχωριστό της τμήμα ήταν το πιρπιρί, που γεμάτο αστραφτερά κεντήματα έκανε τη φορεσιά να θεωρείται βαρύτιμη και πολύτιμη και να ξεχωρίζει από όλες τις γυναικείες φορεσιές της Ελλάδος.
Στα χωριά οι γυναίκες φορούσαν το σιγκούνι, έναν αμάνικο επενδύτη από μάλλινο ύφασμα, ανοιχτό εμπρός και κατακόρυφα. Στολιζόταν με επίρραπτη κόκκινη τσόχα και κεντήματα με πολύχρωμα κορδόνια, κορδονέτα και γαϊτάνια. Τα αστικά κέντρα είχαν πολυτελείς ενδυμασίες, ενώ τα χωριά περισσότερο λιτές.
Συχνά οι φορεσιές στολίζονταν από περίτεχνες πόρπες. Στην Ελληνική παράδοση η ασημένια πόρπη ήταν από τα βασικά προικιά της νύφης, και αναφερόταν λεπτομερώς σε προικοσύμφωνα και διαθήκες. «Να σμίξουμε τό μάλαμα με το μαργαριτάρι να κάμουμε τση νύφης μας ένα χρυσό ζωνάρι» όπως λέει και το δημώδες.
Η φουστανέλα
Το χαρακτηριστικό ένδυμα των Ευζώνων έγινε συνώνυμο της ανδρείας, της γενναιότητας και της αντίστασης. Η πολύπτυχη λευκή φούστα, από πολλά ορθογώνια τρίγωνα τεμάχια υφάσματος που ράβονταν μεταξύ τους (σε δυο ξεχωριστά τμήματα) και ‘έδεναν’ στη μέση δεξιά και αριστερά πριν σουρωθούν φέρεται να προέρχεται από το λευκό πουκάμισο -βασικό ένδυμα του 1821 για άνδρες και γυναίκες και έφτανε έως τις γάμπες. Οι 400 δίπλες πιέτες δεν υπάρχουν σήμερα πουθενά αλλού, καθώς συμβολίζουν τα δικά μας 400 χρόνια τουρκικής σκλαβιάς.
Σήμερα, οι ελληνικές φορεσιές, απλοποιημένες και συχνά παρανοημένες, φοριούνται μόνο σε ορισμένα μέρη τις γιορτές και σε διάφορες τουριστικές εκδηλώσεις.
Τι «κρατήσαμε» έως τις μέρες μας
Αν μπορούμε να πούμε, ότι ακόμη και σήμερα η μόδα παραμένει αναλλοίωτη, σίγουρα όχι, απλά αντλεί εμπνεύσεις.
Μία μικρή έρευνα είτε στη δική μας γκαρνταρόμπα, είτε σε σχέδια γνωστών fashion designer, είναι αρκετή για να ανακαλύψουμε κομμάτια, που αποτελούν μετεξέλιξη των παραδοσιακών ενδυμασιών της εποχής της Επανάστασης και λίγο αργότερα.
Ας ξεκινήσουμε από τα καφτάνια – σιγκούνια, τα οποία έχουν αποτελέσει έμπνευση για σχεδιαστές μόδας και brands, όπως το Zeus+Dione, ενώ διεθνώς ο John Galliano στο fashion show του, το 2009 «πάτησε» πάνω στη μόδα του 18ου αιώνα, θυμίζοντας έντονα τις ενδυμασίες της περιόδου.
Υφάσματα στα μαλλιά, κεντημένα γιλέκα, φαρδιά μανίκια, φλουριά, αλλά και πόρπες «στόλιζαν» τις δημιουργίες που παρουσιάστηκαν στο catwalk.
Παράλληλα, στα items που διαχρονικά κάθε γυναίκα οφείλει να διαθέτει στην ντουλάπα της είναι η πλισέ φούστα. Μπορεί να μην έχει τις 400 πιέτες της φουστανέλας, ωστόσο, ουδείς μπορεί να αρνηθεί, ότι δεν έχει μία κάποια έμπνευση από την παραδοσιακή φορεσιά. . Θηλυκή και κομψή, διαχρονική και πρακτική, πρόκειται για ένα bottom που προορίζεται για τη γκαρνταρόμπα γυναικών διαφορετικής ηλικίας, στιλ και lifestyle.
Ακόμη, τα γιλέκα, τα οποία πλέον αποτελούν το απόλυτο trend. Παρά το γεγονός, ότι πρόκειται για ένα κατά βάση ανδρικό ένδυμα, έχουν ενσωματωθεί σε πολλά στιλ και διαφορετικές αισθητικές. Μπορούν να φορεθούν με πάρα πολλούς τρόπους και να μας βγάλουν από τη δύσκολη θέση. Είτε με μεταξωτές φούστες, είτε με tailored παντνελόνια ή βερμούδες, πάντα προσδίδουν ένα ξεχωριστό στιλ.
Αν παρατηρήσατε στις παραπάνω φωτογραφίες, από τα στοιχεία που επικρατούν μέχρι και σήμερα είναι τα έντονα χρώματα. Θα λέγαμε, ότι το color blocking, υπήρξε πριν καν εφευρεθεί ο όρος.
Τέλος, ας μην ξεχνάμε τα φλουριά και τις εντυπωσιακές ζώνες που ανά εποχή, βρίσκονται στα trends των αξεσουάρ.
Κεντρική φωτογραφία: «Ελληνίδα με αστική ενδυμασία Υδατογραφία – Σπουδή για την καθιστή γυναίκα στον πίνακα του Peter von Hess «Η άφιξη του βασιλιά Όθωνα στο Ναύπλιο στις 6 Φεβρουαρίου 1833»
Ιούλιος 1833 © Ίδρυμα Βασίλη Παπαντωνίου, Ναύπλιον
*Ευχαριστούμε θερμά το Ίδρυμα Βασίλη Παπαντωνίου για την ευγενική παραχώρηση των φωτογραφιών
Διαβάστε επίσης:
Τέσσερα ελληνικά ποτά στα καλύτερα του κόσμου
25η Μαρτίου: Κυκλοφοριακές ρυθμίσεις για τις παρελάσεις – Πώς θα κινηθούν τα μέσα μεταφοράς