Art-Deco πολυκατοικίες, κτίρια του Μεσοπολέμου, σπίτια πετρωμένα στον χρόνο, καταφύγια μεγάλων συγγραφέων και ιστορικά σινεμά που προβάλλουν στους φθαρμένους τους τοίχους την Αθήνα άλλων εποχών.
Ταλαιπωρημένα μνημεία μιας πόλης με αρχιτεκτονικό πλούτο, ο οποίος παραμένει σε μεγάλο του μέρος ανεκμετάλλευτος.
Με τη συνεισφορά της κ. Ειρήνης Γρατσία, αρχαιολόγου και συντονίστριας της MONUMENTA της αστικής μη κερδοσκοπικής εταιρείας για την προστασία της φυσικής και της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς Ελλάδας και Κύπρου, ανακαλύπτουμε μερικά από τα πιο ενδιαφέροντα εγκαταλειμμένα κτίρια της πόλης.
Η Πολυκατοικία Παπαλεονάρδου
Στη συμβολή των οδών Σκαραμαγκά και Πατησίων 61, στη γειτονιά του Μουσείου, στέκει εδώ και χρόνια μια ερειπωμένη αλλά εντυπωσιακή πολυκατοικία, ένα από τα σπουδαιότερα μεσοπολεμικά κτίρια της πόλης. Σε ένα από τα διαμερίσματά της, πέρασε τα εφηβικά και πρώιμα ενήλικα χρόνια της η Μαρία Κάλλας. Οικοδομήθηκε το 1925, όταν ο Σ. Παπαλεονάρδου ανέθεσε στην κατασκευαστική εταιρία «Μπετόν Αρμέ» την ανοικοδόμηση της πολυκατοικίας, σε σχέδια του πολυπράγμονα αρχιτέκτονα Κώστα Κιτσίκη. Την κατασκευή επέβλεψε ο πολιτικός μηχανικός Ανδρέας Δρακόπουλος.
Η αρχιτέκτων Ελένη Φεσσά-Εμμανουήλ γράφει χαρακτηριστικά για τις μεσοπολεμικές πολυκατοικίες που σχεδίασε ο Κ. Κιτσίκης: «Στον Κιτσίκη οφείλουμε ορισμένες από τις πρώτες μεσοπολεμικές πολυκατοικίες της πρωτεύουσας σε εκλεκτικιστικό ή νεωτερικό ύφος (Art-Deco), οι οποίες αποτελούν μια ορθολογική προσαρμογή της γερμανικής, κυρίως, τυπολογίας στα αθηναϊκά δεδομένα».
Μια μονοκατοικία του Μεσοπολέμου στην Αγίας Λαύρας
Φωτογραφία: Jeff Vanderpool
Στο 64 της Αγίας Λαύρας στην περιοχή Κυπριάδη, στέκει μια μονοκατοικία από τον Μεσοπόλεμο με εκλεκτικιστικά χαρακτηριστικά, η οποία παραμένει εγκαταλειμμένη εδώ και πολλά χρόνια. Η κακή της κατάσταση επιδεινώνεται συνεχώς, όμως τα έντονά της χρώματα και η πλούσια διακόσμησή της κάνουν κάθε περαστικό να σταματά και να τη θαυμάζει.
Άλλη μια Μεσοπολεμική κατοικία στην Αγίας Λαύρας
Φωτογραφία: Jeff Vanderpool
Λίγο πιο κάτω, στον αριθμό 19, θα βρεις μια ακόμα Μεσοπολεμική κατοικία με κήπο, με έτος κατασκευής το 1920. Αποτελεί ένα από τα χαρακτηριστικά σπίτια που έφτιαξε η εταιρία Κυπριάδης-Κυριαζής & ΣΙΑ με τις μπρικέτες να δίνουν την εντύπωση της πετρόκτιστης όψης, από ψαμμόλιθο, τσιμέντο και θηραϊκή γη.
Στο συμφωνητικό συνεργασίας της εν λόγω εταιρίας και της Μπετόν Αρμέ, το 1923, αναφέρεται σχετικά με την ανέγερση «δι’ ιδίων της υλικών οικίας και επαύλεις, προς μεταπώλησιν επί κέρδει».
Η Οικία Καλλισπέρη
Η οικία Καλλισπέρη με τη χαρακτηριστική πυργοειδή διαμόρφωση, στη συμβολή των οδών Καλλισπέρη και Παρθενώνος, χτίστηκε το 1911 και προέκυψε από τη συνένωση τεσσάρων όμορων αλλά ανεξάρτητων κάποτε οικοπέδων, τα οποία αγοράστηκαν μεταξύ των ετών 1907 και 1919, από τους Γεώργιο και Σεβαστή Καλλισπέρη.
Όπως διαβάζουμε στη Monumenta, από το 1911 μέχρι το 1930, οι νέοι ιδιοκτήτες κατασκεύασαν τρία κτίσματα, τα οποία αποτελούν το λειτουργικά ενιαίο συγκρότημα της οικίας Καλλισπέρη, που κατοικήθηκε συστηματικά μέχρι και τη δεκαετία του 1950. Στις 22 Δεκεμβρίου 1937, η Σεβαστή Καλλισπέρη με χειρόγραφη διαθήκη άφησε όλη την περιουσία της υπέρ του Ελληνικού Δημοσίου, με σκοπό να συσταθεί Ίδρυμα για την εκπαίδευση κοριτσιών. Το Ίδρυμα όμως αυτό δεν έγινε ποτέ και μετά από εγκατάλειψη δεκαετιών η περιουσία του κληροδοτήματος της Σεβαστής Καλλισπέρη περιήλθε στα Σχολικά Ταμεία Γυμνασίου-Λυκείου Θηλέων Χαλανδρίου και στη συνέχεια στον Δήμο Χαλανδρίου. Το 2012 το κτήριο κηρύχθηκε διατηρητέο μνημείο ύστερα από αίτημα της Monumenta.
Το εργοστάσιο «Γεωργιάδη – Σέγγερη» στον Βοτανικό
Στη συμβολή των οδών Αμφιπόλεως και Αγίου Πολυκάρπου στον Βοτανικό, στέκει ακόμα το εργοστάσιο «Γεωργιάδη – Σέγγερη». Στήθηκε τη δεκαετία του 1890 και αρχικά κατασκεύαζε ξυλεία και στη συνέχεια έπιπλα κήπου ΤΟΝΕ, τα γνωστά «βιεννέζικα», χάρη στον εξοπλισμό που έφερε από την Αυστρία ο Γιώργος Γεωργιάδης. Το κτίριο έχει κηρυχθεί διατηρητέο και βρίσκεται σε κακή κατάσταση.
Δες εδώ το σχετικό ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ για το εργοστάσιο, με δηλώσεις του γιου του ιδρυτή του εργοστασίου Δημήτρη Γεωργιάδη.
Ο κινηματογράφος ΑΣΤΡΟΝ
Ο χειμερινός κινηματογράφος Άστρον στο 37 της Λεωφόρου Κηφισίας, χτίστηκε το 1957 σε σχέδια του αρχιτέκτονα Σόλωνα Κυδωνιάτη και είναι από τα λίγα κτήρια που οικοδομήθηκαν με αποκλειστική χρήση κινηματοθεάτρου. Ήταν υπερπολυτελής, με 1300 θέσεις, ενώ τα μορφολογικά χαρακτηριστικά του ήταν επηρεασμένα από την Art-Deco. Ο κεκλιμένος εξώστης τον έκανε να ξεχωρίζει. Η λειτουργία του σταμάτησε το 2008, ενώ έχει κηρυχθεί διατηρητέο.
Ο κινηματογράφος ΣΤΑΡ
Συνεχίζουμε με ένα ακόμα… σινεφίλ κτίσμα, τον κινηματογράφο ΣΤΑΡ στην Αγίου Κωνσταντίνου, ο οποίος λειτούργησε το 1946 και έκλεισε το 2010. Έργο του Θεσσαλονικιοί αρχιτέκτονα εβραίικης καταγωγής, Ζακ Μωσέ, ο κινηματογράφος υπήρξε από τα ωραιότερα Art-Deco [DG1] κτίρια του κέντρου της πόλης. Λόγω της περιθωριακής του θέσης, δεν απέκτησε τη δημοτικότητα των άλλων κεντρικών κινηματογράφων, ενώ τα τελευταία χρόνια λειτουργίας του, πρόβαλε ταινίες αισθησιακού περιεχομένου.
Το σπίτι του Κωστή Παλαμά
Στο νούμερο 5 της Περιάνδρου στην Πλάκα, ένα διώροφο κτίριο στέκει φθαρμένο στο πέρασμα του χρόνου. Οικοδομήθηκε μέσα στη δεκαετία 1920-1930, με τα χαρακτηριστικά ενός νεοκλασικού αστικού σπιτιού του Μεσοπολέμου και αποτέλεσε από το 1935 σπίτι του Κωστή Παλαμά. Ο ποιητής ήρθε εδώ μετά την έξωση από την προηγούμενη κατοικία του, στην οδό Ασκληπιού 3 και άφησε εδώ την τελευταία του πνοή, επί κατοχής, στις 27 Φεβρουαρίου 1943. Από το σπίτι της Περιάνδρου, ξεκίνησε η παλλαϊκή κηδεία του, η οποία εξελίχθηκε στην περίφημη αντικατοχική διαδήλωση. Το κτίριο έχει κηρυχτεί διατηρητέο.
«Ζη εις το ήσυχο σπίτι της οδού Περιάνδρου μέσα εις μίαν θείαν γαλήνην που δεν την ταράζει τίποτε απ’ τη βοή της πόλεως. Η καθημερινή του ζωή περνά μεταξύ του μικρού γραφείου, παραφορτωμένου από βιβλία παληά και νέα, και της ταράτσας του σπιτιού, στολισμένης με δροσερές και περιποιημένες γλάστρες», γράφει για εκείνον ο δημοσιογράφος Ε. Τζαμουράνης, έπειτα από επίσκεψη στο σπίτι του συνταξιούχου πια ποιητή, το 1937.
Ο νεογοτθικός πύργος της οδού Θήρας
Κοντά στην πλατεία Αμερικής, και ανάμεσα στην Πατησίων και την Αχαρνών, λίγο πάνω από τη Φυλής, το σπίτι της οδού Θήρας 54 είναι ένα από τα ελάχιστα νεογοτθικά κτίρια της πόλης. Χτίστηκε το 1914 από τον Τζώρτζη Αλφονσάτο Τυπάλδο, έναν έμπορο και εισαγωγέα φαρμάκων με καταγωγή από την Κεφαλλονιά και ρίζες από την Νάπολη. Σταμάτησε να κατοικείται το 1993, κηρύχτηκε διατηρητέος το 2008, και παρά τις ζημιές από ανθρώπους και φύση, στέκει αγέρωχος και περήφανος, εξάπτοντας τη φαντασία. Άξια θαυμασμού η εντυπωσιακή προσπάθεια της ιδιοκτήτριας και μοναδική κληρονόμου του, Σίλιας Καλλιμάνη για τη διάσωσή του, μέσα από την διοργάνωση πολιτιστικών εκδηλώσεων, αλλά και συζητήσεων με Φορείς για την αξιοποίησή του.
Το Εργοστάσιο Κουμπιών στην Αχαρνών
Στη συμβολή των οδών Αχαρνών και Καβάφη στέκει το εγκαταλελειμμένο εργοστάσιο με την επωνυμία «Νίνα», το οποίο λειτούργησε από το 1940 περίπου. Αργότερα επεκτάθηκε και έφτασε να γίνει τριώροφο κτίσμα, όπως διαβάζουμε στα Βιομηχανικά Δελτία Απογραφής, προμήθευε το διπλανό εργοστάσιο Ναθαναήλ με τα απαραίτητα κουμπιά για τα είδη ρουχισμού. Λειτούργησε μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 1980 και πλέον βρίσκεται υπό απαλλοτρίωση από τον Δήμο Αθηναίων λόγω κληρονομικών διαφορών.