Άνοιξε και φέτος ξανά η σαιζόν των κρατήσεων του τουρισμού των ατέρμονων συζητήσεων «γιατί δεν υπάρχει πια προσωπικό;», «γιατί μένουν τόσες θέσεις εργασίας σε τουρισμό και εστίαση κενές;» και «γιατί δεν θέλει ο κόσμος να δουλέψει;».
Το φαινόμενο προφανώς δεν είναι καινούριο, και (λιγότερο προφανώς) δεν είναι αποκλειστικά ελληνικό. Η βιομηχανία του τουρισμού και της εστίασης, η λεγόμενη «σαιζόν» στην καθομιλουμένη, είχε πάντα σοβαρά προβλήματα. Η πανδημία απλώς σήκωσε το χαλί και τα αποκάλυψε, ανοίγοντας την κουβέντα που μέχρι πρότινος γινόταν μόνο σε στενούς κύκλους και φέρνοντάς την σε δημόσιο επίπεδο.
«Το φαινόμενο της έλλειψης προσωπικού στον κλάδο του τουρισμού και της εστίασης παρατηρείται παγκοσμίως. Επί χρόνια υπήρξαμε μάρτυρες εργασιακών φαινομένων που υποδήλωναν την κανονικοποίηση της εκμετάλλευσης εργαζομένων, και ταυτόχρονα την αποδοχή απαράδεκτων εργασιακών συνθηκών από τους ίδιους τους εργαζόμενους. Αυτό όμως έχει αλλάξει μετά την πανδημία» εξηγεί ο δρ. Τάσος Χατζησολωμού, Αναπληρωτής Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Strathclyde στη Γλασκώβη της Σκωτίας, και μέλος της ακαδημαϊκής ομάδας που ερευνά τις εργασιακές συνθήκες στην εστίαση και τον τουρισμό σε έξι χώρες (Ιρλανδία, Δανία, Σκωτία, Αυστραλία, Νέα Ζηλανδία, Ελλάδα).
«Τα μακροχρόνια προβλήματα της απασχόλησης και τα άδικα εργασιακά πρότυπα επιδεινώθηκαν κατά την διάρκεια της πανδημίας, σε παγκόσμιο επίπεδο, και ίσως για πρώτη φορά οι συνθήκες εργασίας και το εργασιακό καθεστώς στον κλάδο ελκύει την προσοχή των ΜΜΕ, έρχεται στην δημοσιότητα και ξεκινάμε έναν διάλογο που η ακαδημαϊκή κοινότητα κάνει εδώ και δεκαετίες» προσθέτει ο ίδιος.
«Οι άστοχες πρακτικές κυβερνήσεων στη διαχείριση της πανδημίας και τα ανοιγοκλεισίματα καταστημάτων εστίασης οδήγησαν πολλούς εργαζομένους να ψάξουν για εργασία σε άλλους κλάδους και ειδικότητες, γυρνώντας την πλάτη στην εστίαση και τον τουρισμό. Θα μπορούσαμε όμως να ισχυριστούμε ότι η πανδημία ήταν μόνο η αφορμή για την παρούσα κρίση έλλειψης προσωπικού. Όπως δείχνει η έρευνα, ο κλάδος ανέκαθεν χαρακτηριζόταν από άδικους εργασιακούς κανόνες.
»Σύμφωνα με τα ευρήματα, τα εργασιακά προβλήματα στον κλάδο, αν και σε διαφορετικά μεγέθη, είναι παρόμοια στις διάφορες χώρες. Αυτά περιλαμβάνουν χαμηλές αμοιβές και απλήρωτες υπερωρίες, εμπόδια στην ανάπτυξη και την πρόοδο του εργαζομένου, ελάχιστη ή καθόλου ασφάλεια εργασίας, μη παροχή ασφαλούς εργασιακού περιβάλλοντος, κουλτούρα εντός της οποίας η βία στο χώρο εργασίας, η κακοποίηση και η παρενόχληση κανονικοποιούνται και γίνονται ανεκτές, έλλειψη «φωνής» του εργαζομένου στον εργασιακό χώρο και έλλειψη υποστήριξης ή/και σεβασμού από τη διοίκηση».
Τι δείχνουν οι έρευνες για την Ελλάδα
Σύμφωνα με τον δρ. Χατζησολωμού, συγκεκριμένα για την Ελλάδα τα ευρήματα είναι συντριπτικά:
– 87,8% των εργαζομένων ανέφεραν ότι υποαμείβονται.
– 80% ανέφεραν ότι τους ζητήθηκε να εργαστούν εκτός του κανονικού ωραρίου εργασίας τους ή σε επίσημες αργίες, χωρίς ωστόσο να λάβουν αμοιβή υπερωριών ή επιπλέον ρεπό.
– 85,14% των εργαζομένων έχουν υποστεί οι ίδιοι ή έχουν γίνει μάρτυρες κάποιου είδους κακοποίησης ή παρενόχλησης (λεκτική/ψυχολογική κακοποίηση, σωματική κακοποίηση, φυλετική κακοποίηση, σεξουαλική κακοποίηση/παρενόχληση, εκφοβισμός) με τους πελάτες να υποδεικνύονται ως ο κύριος κακοποιητής, σε ποσοστό 54,12%. Ακολουθούν προϊστάμενοι σε ποσοστό 48,24%, συνάδελφοι με 42,35% και ιδιοκτήτες των επιχειρήσεων σε ποσοστό 30,59%.
«Οι εργαζόμενοι ωστόσο φαίνεται να μην αναφέρουν την κακοποίηση στην διοίκηση ή σε άλλους αρμόδιους φορείς (π.χ. αστυνομία) εξαιτίας φόβων για απόλυση, έλλειψης επίσημων οργανωτικών διαδικασιών στην επιχείρηση, ή έλλειψης εμπιστοσύνης στον εργοδότη ή/και στην προθυμία του να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά το ζήτημα ή/και τον δράστη» επισημαίνει. «Γενικώς, παρατηρούμε την ύπαρξη μιας κουλτούρας στην οποία ο εργαζόμενος καλείται να αποδεχτεί τέτοια φαινόμενα βίας ως ‘μέρος της δουλειάς’».
Τι πρέπει να γίνει;
«Προφανώς, αυτά είναι μερικά από τα προβλήματα που οδήγησαν στην κρίση που βιώνει ο κλάδος σήμερα, όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά παγκοσμίως. Το ερώτημα ποια είναι η λύση, όπως σε κάθε κρίση, παραμένει. Η ακαδημαϊκή κοινότητα είναι σαφής και ξεκάθαρη στο ότι ο κλάδος χρειάζεται μια νέα εργασιακή κουλτούρα. Μια κουλτούρα που να έχει ως πυρήνα την ‘δίκαιη εργασία’: Δίκαιους μισθούς, εργασιακές συνθήκες που να εμπνέουν σεβασμό και αναγνώριση του εργασιακού κόπου, σεβασμός στους εργασιακούς νόμους, σεβασμό στον εργαζόμενο ως άνθρωπο, πρσοφέροντάς του ασφάλεια εργασίας, μη ανοχή και εξάλειψη φαινομένων βίας και ενεργητική ‘φωνή’» λέει ο δρ. Χατζησολωμού.
«Όλοι εμείς ως πελάτες, και χρήστες των υπηρεσιών που προσφέρει ο κλάδος, πρέπει να πράξουμε αναλόγως και να συνεισφέρουμε στο να σταματήσει η διαιώνιση τέτοιων φαινομένων» συνεχίζει. «Ο ρόλος του πελάτη, ως τρίτου, είναι κρίσιμος στο να αλλάξει η κουλτούρα στον κλάδο. Μην επιτρέπεις σε τρίτους να κακομεταχειρίζονται εργαζομένους, ούτε σε εργοδότες να τους εκμεταλλεύονται. Όπως πάντα λέω στους φοιτητές μου, σεβάσου αυτόν που σε σερβίρει. Οι εργαζόμενοι στην εστίαση και τον τουρισμό δεν είναι δεύτερης διαλογής πολίτες, ούτε τους πληρώνουμε τον μισθό, όπως πολύ συχνά ακούγεται από κάποιους πελάτες. Οπότε κανένας δεν έχει το δικαίωμα να προσβάλει ή να εκμεταλλεύεται εργαζομένους».