Η ψευδής συσχέτιση ορίζεται ως μια γνωστική προκατάληψη κατά την οποία η αντίληψη ενός ατόμου για τη σχέση μεταξύ δύο μεταβλητών διαστρεβλώνεται, δημιουργώντας μια ψευδή σύνδεση. Παραδείγματα ψευδούς συσχέτισης στην καθημερινή ζωή περιλαμβάνουν την πεποίθηση ότι ορισμένες ομάδες ατόμων είναι πιο επιρρεπείς στη βία ή ότι ένας συγκεκριμένος τρόπος ζωής προκαλεί ορισμένες ασθένειες.
Το φαινόμενο αυτό μπορεί να έχει σοβαρές επιπτώσεις στη λήψη αποφάσεων και να οδηγήσει σε λανθασμένες υποθέσεις σχετικά με την αιτία και το αποτέλεσμα. Για να αποτρέψουμε την ψευδαισθητική συσχέτιση από το να επηρεάζει τις αποφάσεις μας, είναι σημαντικό να γνωρίζουμε πώς λειτουργεί αυτή η προκατάληψη και να λαμβάνουμε μέτρα για να μειώσουμε τις επιπτώσεις της.
Γιατί και πώς εμφανίζεται η ψευδής συσχέτιση;
Οι αιτίες και οι μηχανισμοί της ψευδούς συσχέτισης περιλαμβάνουν γνωστικές προκαταλήψεις, υπερβολική έμφαση σε ασυνήθιστα γεγονότα και νοητικές συντομεύσεις.
Γνωστικές προκαταλήψεις
Οι γνωστικές προκαταλήψεις που συμβάλλουν στην ψευδαισθητική συσχέτιση περιλαμβάνουν την προκατάληψη επιβεβαίωσης και την ευρετική της διαθεσιμότητας.
Η προκατάληψη επιβεβαίωσης είναι όταν δίνουμε μεγαλύτερη προσοχή σε στοιχεία που επιβεβαιώνουν τις προϋπάρχουσες πεποιθήσεις μας, ενώ αγνοούμε ή υποβαθμίζουμε τα στοιχεία που τις αντικρούουν 1.
Η ευρετική της διαθεσιμότητας εμφανίζεται όταν οι άνθρωποι υπερεκτιμούν την πιθανότητα να συμβεί ένα γεγονός απλώς και μόνο επειδή είναι πιο εύκολο να το θυμηθούν.2
Υπερτονισμός των ασυνήθιστων γεγονότων
Σπάνια συμβάντα ή ξεχωριστά χαρακτηριστικά μπορεί να οδηγήσουν σε υπερτονισμό της συσχέτισής τους, ενισχύοντας την ψευδαισθητική συσχέτιση.3
Για παράδειγμα, αν ένα άτομο παρατηρήσει δύο περιπτώσεις πονοκεφάλου που εμφανίζονται μετά την κατανάλωση ενός συγκεκριμένου τροφίμου, το άτομο μπορεί να συσχετίσει αυτή τη συμπεριφορά με το συγκεκριμένο τρόφιμο. Παρόλο που αυτό θα μπορούσε να είναι ένα μεμονωμένο περιστατικό, είναι πιο πιθανό να ξεχωρίσει στη μνήμη του ατόμου και να οδηγήσει σε λανθασμένα συμπεράσματα σχετικά με την αιτία και το αποτέλεσμα. Το φαινόμενο αυτό μπορεί επίσης να οδηγήσει σε υπεργενίκευση4 και στερεοτυπική αντιμετώπιση ορισμένων ομάδων ανθρώπων.
Διανοητικές συντομεύσεις
Ο εγκέφαλός μας συχνά βασίζεται σε ευρετικές μεθόδους, όπως η αναγνώριση προτύπων και η απλούστευση, οι οποίες μπορεί ακούσια να δημιουργήσουν ψευδείς συσχετισμούς5. Όταν τους παρουσιάζονται πάρα πολλές πληροφορίες ή δεδομένα, οι άνθρωποι τείνουν να παίρνουν συντομεύσεις δημιουργώντας συσχετισμούς που βασίζονται σε πολύ λίγα στοιχεία. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε ανακριβή συμπεράσματα σχετικά με τη σχέση μεταξύ δύο μεταβλητών που στην πραγματικότητα δεν υπάρχουν.
Παράγοντες που επηρεάζουν την ψευδή συσχέτιση
Οι παράγοντες που επηρεάζουν την ψευδή συσχέτιση περιλαμβάνουν το πλαίσιο και τις προσδοκίες, τα στερεότυπα και τις προκαταλήψεις και την επιρροή των μέσων ενημέρωσης.
Πλαίσιο και προσδοκίες
Οι προκαταλήψεις και οι προσδοκίες μπορούν να επηρεάσουν την αντίληψη της συσχέτισης μεταξύ άσχετων γεγονότων ή χαρακτηριστικών. Για παράδειγμα, εάν ένα άτομο αναμένει ότι δύο γεγονότα σχετίζονται μεταξύ τους, αυτή η προσδοκία μπορεί να επηρεάσει την ερμηνεία της κατάστασης και να οδηγήσει σε λανθασμένα συμπεράσματα.
Ομοίως, το πλαίσιο μπορεί επίσης να επηρεάσει τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβάνεται κανείς τη σχέση μεταξύ μεταβλητών, όπως όταν οι προκαταλήψεις κάποιου για ορισμένες ομάδες ανθρώπων διαμορφώνουν την κατανόησή του για τους ανθρώπους αυτούς.
Στερεότυπα και προκαταλήψεις
Τα υπάρχοντα στερεότυπα και οι προκαταλήψεις μπορούν να ενισχύσουν την τάση αντίληψης ψευδών συσχετίσεων, οδηγώντας σε προκαταλήψεις και διακρίσεις. Για παράδειγμα, εάν ένα άτομο έχει αρνητική γνώμη για ορισμένες φυλετικές ή εθνοτικές ομάδες, μπορεί να είναι πιο πιθανό να πιστέψει ότι η εγκληματικότητα είναι πιο συχνή μεταξύ αυτών των ομάδων, ακόμη και όταν τα στοιχεία δεν το υποστηρίζουν αυτό.
Πώς οι άνθρωποι αναπτύσσουν προκαταλήψεις
Επιρροή των μέσων ενημέρωσης
Τα μέσα μαζικής ενημέρωσης παίζουν ρόλο στη διαμόρφωση ψευδών συσχετισμών μέσω της επιλεκτικής πληροφόρησης, του εντυπωσιασμού και της απεικόνισης ψευδών συσχετισμών. Για παράδειγμα, τα μέσα ενημέρωσης μπορεί να εστιάζουν σε ορισμένα εγκλήματα που διαπράττονται από άτομα μιας συγκεκριμένης φυλής ή εθνικότητας, οδηγώντας στο ψευδές συμπέρασμα ότι η εγκληματικότητα είναι πιο διαδεδομένη σε αυτές τις ομάδες.
Ποιες είναι οι συνέπειες της ψευδούς συσχέτισης;
Οι συνέπειες της ψευδούς συσχέτισης περιλαμβάνουν προκαταλήψεις και διακρίσεις, λανθασμένες πεποιθήσεις και σφάλματα λήψης αποφάσεων.
Προκατάληψη και διακρίσεις
Η ψευδής συσχέτιση συμβάλλει στη διαμόρφωση και ενίσχυση στερεοτύπων, οδηγώντας σε προκατάληψη και συμπεριφορές διακρίσεων. Αυτό μπορεί να εκδηλωθεί με ποικίλες μορφές, συμπεριλαμβανομένων των διακρίσεων στην απασχόληση και τη στέγαση, των ανισοτήτων στα αποτελέσματα της ποινικής δικαιοσύνης και των μεροληπτικών πρακτικών υγειονομικής περίθαλψης.
Ψευδείς πεποιθήσεις
Η ψευδής συσχέτιση μπορεί να οδηγήσει στην ανάπτυξη και διαιώνιση ψευδών πεποιθήσεων, παραπληροφόρησης και θεωριών συνωμοσίας 6. Οι άνθρωποι τείνουν να δημιουργούν συνδέσεις μεταξύ γεγονότων που δεν σχετίζονται απαραίτητα μεταξύ τους και μπορεί ακόμη και να επινοούν αιτιώδεις σχέσεις όπου δεν υπάρχουν. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε δυσανάλογα ισχυρές αρνητικές αντιδράσεις ή φόβο για ορισμένα άτομα, ομάδες και καταστάσεις που δεν βασίζονται στην πραγματικότητα.
Σφάλματα λήψης αποφάσεων
Η ψευδής συσχέτιση μπορεί να επηρεάσει τις διαδικασίες λήψης αποφάσεων, καθώς μπορεί να οδηγήσει σε προκαταλήψεις σε διάφορους τομείς, όπως η υγειονομική περίθαλψη, η ποινική δικαιοσύνη και οι προσωπικές σχέσεις.7 Οι άνθρωποι μπορεί να λαμβάνουν αποφάσεις με βάση λανθασμένες υποθέσεις και ψευδείς συνδέσεις, γεγονός που μπορεί να οδηγήσει σε ανακριβείς κρίσεις και κακά αποτελέσματα.
Πώς να μειώσετε την ψευδή συσχέτιση
Ο ψευδής συσχετισμός μπορεί να μειωθεί μέσω δεξιοτήτων κριτικής σκέψης, αναζήτησης διαφορετικών προοπτικών και εμπειρικών στοιχείων.
Δεξιότητες κριτικής σκέψης
Η καλλιέργεια δεξιοτήτων κριτικής σκέψης, συμπεριλαμβανομένου του σκεπτικισμού, της αξιολόγησης των αποδεικτικών στοιχείων και της εξέτασης εναλλακτικών εξηγήσεων, είναι ένας αποτελεσματικός τρόπος για τη μείωση της επιρροής της ψευδούς συσχέτισης. Οι άνθρωποι θα πρέπει να έχουν επίγνωση του τρόπου με τον οποίο οι προκαταλήψεις και οι υπάρχουσες προκαταλήψεις μπορούν να διαμορφώσουν την αντίληψή τους και να προσπαθούν να λαμβάνουν αποφάσεις με βάση τα γεγονότα και όχι τις ψευδείς συσχετίσεις.
Αναζήτηση διαφορετικών προοπτικών
Η αναζήτηση διαφορετικών προοπτικών και η αμφισβήτηση των δικών μας παραδοχών είναι ζωτικής σημασίας για την αντιμετώπιση της επιρροής της ψευδούς συσχέτισης. Η πρόσκληση διαφορετικών απόψεων και η αναζήτηση εναλλακτικών ερμηνειών μπορεί επίσης να βοηθήσει στον εντοπισμό λανθασμένων παραδοχών και εσφαλμένων συμπερασμάτων.
Εμπειρικά στοιχεία
Η στήριξη σε εμπειρικές αποδείξεις, επιστημονικές έρευνες και δεδομένα για τη διαμόρφωση ακριβών κρίσεων και πεποιθήσεων είναι ο καλύτερος τρόπος για την αντιμετώπιση της ψευδούς συσχέτισης.
Η συλλογή δεδομένων και η έρευνα των τάσεων μπορεί να βοηθήσει στον εντοπισμό πραγματικών μοτίβων σχέσεων μεταξύ γεγονότων ή χαρακτηριστικών, αντί για αντιληπτούς συσχετισμούς. Επιπλέον, η αποφυγή στερεοτύπων και αβάσιμων υποθέσεων μπορεί να συμβάλει στη μείωση της επιρροής της ψευδούς συσχέτισης.
Arlin Cuncic, MA
Πηγές
- Rollwage M, Loosen A, Hauser TU, Moran R, Dolan RJ, Fleming SM. Confidence drives a neural confirmation bias. Nat Commun. 2020 May 26;11(1):2634. doi: 10.1038/s41467-020-16278-6. PMID: 32457308; PMCID: PMC7250867.
- Ly DP. The Influence of the Availability Heuristic on Physicians in the Emergency Department. Ann Emerg Med. 2021;78(5):650-657. doi:10.1016/j.annemergmed.2021.06.012
- Risen JL, Gilovich T, Dunning D. One-shot illusory correlations and stereotype formation. Pers Soc Psychol Bull. 2007;33(11):1492-1502. doi:10.1177/0146167207305862
- Thew GR, Gregory JD, Roberts K, Rimes KA. Self-Critical Thinking and Overgeneralization in Depression and Eating Disorders: An Experimental Study. Behav Cogn Psychother. 2017;45(5):510-523. doi:10.1017/S1352465817000327
- Branch F, Santana I, Hegdé J. Biasing Influence of ‘Mental Shortcuts’ on Diagnostic Decision-Making: Radiologists Can Overlook Breast Cancer in Mammograms When Prior Diagnostic Information Is Available. Diagnostics (Basel). 2022 Jan 4;12(1):105. doi: 10.3390/diagnostics12010105. PMID: 35054272; PMCID: PMC8774943.
- van Prooijen JW, Douglas KM, De Inocencio C. Connecting the dots: Illusory pattern perception predicts belief in conspiracies and the supernatural. Eur J Soc Psychol. 2018 Apr;48(3):320-335. doi: 10.1002/ejsp.2331. Epub 2017 Sep 25. PMID: 29695889; PMCID: PMC5900972.
- Klein JG. Five pitfalls in decisions about diagnosis and prescribing. BMJ. 2005 Apr 2;330(7494):781-3. doi: 10.1136/bmj.330.7494.781. PMID: 15802723; PMCID: PMC555888.