Φανταστείτε να φωτίζετε με φακό έναν τοίχο σε ένα σκοτεινό, άδειο δωμάτιο. Αν περπατήσετε προς τον τοίχο, το φως θα συρρικνωθεί. Όσο πλησιάζετε στον τοίχο, τόσο μικρότερη και πιο συμπυκνωμένη γίνεται η δέσμη του φωτός. Μέχρι τη στιγμή που ο φακός θα απέχει λίγα εκατοστά από τον τοίχο, θα βλέπετε έναν στενό, φωτεινό κύκλο φωτός που θα περιβάλλεται από σκιά και σκοτάδι.
Η προσοχή σας μοιάζει πολύ με την ακτίνα αυτού του φακού. Μπορείτε να την εστιάσετε στενά και έντονα σε κάτι ή μπορείτε να τη χαλαρώσετε – επιτρέποντάς της να διαχυθεί και να μην έχει τόσο αυστηρά όρια.
Πολλές έρευνες – πολλές από αυτές πρόσφατες – έχουν εξετάσει τους διαφορετικούς τύπους και τις ιδιότητες της προσοχής, όπως και τις συσχετίσεις της με την ψυχική υγεία και τη γνωστική λειτουργία. Η εργασία αυτή αποκάλυψε ότι ορισμένοι τύποι προσοχής μπορεί να κουράζουν τον εγκέφαλό μας και να συμβάλλουν στο άγχος, στην αποτυχία της δύναμης θέλησης και σε άλλα προβλήματα.
Εν τω μεταξύ, οι δραστηριότητες που διευρύνουν και χαλαρώνουν την προσοχή μπορεί να αναζωογονήσουν τον εγκέφαλό μας και να προάγουν την ψυχολογική και γνωστική ευεξία. Κάθε φορά που εστιάζετε την προσοχή σας σε κάτι – μια πράξη που οι γνωστικοί επιστήμονες αποκαλούν μερικές φορές «κατευθυνόμενη προσοχή», καταβάλλετε προσπάθεια. Και απαιτείται περισσότερη προσπάθεια όταν άλλα πράγματα (δηλ. περισπασμοί) διεκδικούν την προσοχή μας ή αν το πράγμα στο οποίο προσπαθούμε να εστιάσουμε είναι βαρετό.
Σύμφωνα με επιστημονική ανασκόπηση του 2016 από ερευνητές της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου του Έξετερ στο Ηνωμένο Βασίλειο, η ικανότητά μας να εστιάζουμε με προσπάθεια την προσοχή μας είναι πεπερασμένη. Ακριβώς όπως ένας καταπονημένος μυς εξασθενεί, η υπερκόπωση της προσοχής φαίνεται να την εξαντλεί. Όταν συμβαίνει αυτό, πολλά μπορούν να πάνε στραβά.
Πρώτον, η ικανότητά μας να συγκεντρωνόμαστε πέφτει κατακόρυφα. Η δύναμη της θέλησης και οι ικανότητες λήψης αποφάσεων δέχονται επίσης πλήγμα. Σύμφωνα με μια μελέτη του 2019 στο περιοδικό Occupational Health Science, η κόπωση της προσοχής μπορεί επίσης να συμβάλει στο άγχος και την επαγγελματική εξουθένωση.
Υπάρχουν ακόμη και κάποιες εργασίες που συνδέουν την κόπωση της προσοχής με τη διαταραχή ελλειμματικής προσοχής και υπερκινητικότητας (ΔΕΠΥ). «Τα συμπτώματα της ΔΕΠΥ και της “κόπωσης της προσοχής” αντανακλούν τόσο στενά το ένα το άλλο, ώστε η κλίμακα αξιολόγησης των διαταραχών ελλειμματικής προσοχής έχει χρησιμοποιηθεί ως μέτρο της κόπωσης της προσοχής», έγραψαν οι συγγραφείς μιας μελέτης του 2004 στο American Journal of Public Health.
Οι περισπασμοί, το multitasking, οι δυνατοί θόρυβοι, τα πολυσύχναστα αστικά περιβάλλοντα, ο κακός ύπνος και πολλά άλλα χαρακτηριστικά της σύγχρονης ζωής φαίνεται να προάγουν την κόπωση της προσοχής. Από την άλλη πλευρά, ορισμένες δραστηριότητες φαίνεται να αναζωογονούν τον εγκέφαλο με τρόπους που υποστηρίζουν τις διαδικασίες κατευθυνόμενης προσοχής και αυτορρύθμισης. Και μία από τις πιο μελετημένες και αποτελεσματικές από αυτές – όπως πιθανώς έχετε ακούσει – είναι ο χρόνος στη φύση.
Η παραμονή στη φύση φαίνεται να χαλαρώνει τον μετωπιαίο λοβό του εγκεφάλου και να ανακουφίζει αυτή την κόπωση της προσοχής. Το πώς ακριβώς το καταφέρνει αυτό η φύση δεν έχει διευκρινιστεί πλήρως.
Αλλά ένας λόγος που έχει προταθεί από τους ειδικούς ονομάζεται «ήπιος ενθουσιασμός». Η ουσία είναι ότι τα φυσικά περιβάλλοντα είναι αρκετά διεγερτικά ώστε να εμπλέκουν απαλά την προσοχή του εγκεφάλου, χωρίς να την συγκεντρώνουν ανεπιθύμητα, δηλαδή αντικατοπτρίζει τη μεσαία οδό.
Από την άλλη πλευρά, οι δραστηριότητες που τραβούν και κρατούν την προσοχή μας πολύ έντονα – βιβλία, κοινωνικές αλληλεπιδράσεις, σχεδόν οτιδήποτε σε μια οθόνη – όσο διασκεδαστικές και αν είναι, είναι απίθανο να επαναφορτίσουν τις μπαταρίες του εγκεφάλου μας και έτσι αποτυγχάνουν να μας αναζωογονήσουν σε ικανοποιητικό βαθμό.
Πολλές από τις εργασίες σχετικά με την ήπια γοητεία αναδιπλώνονται σε μια ψυχολογική έννοια γνωστή ως Attention Restoration Theory, ή ART. Ενώ πολλές από τις έρευνες της ART αναδεικνύουν τον χρόνο στη φύση ως τη βέλτιστη οδό για τη γνωστική αναπλήρωση, δεν είναι η μόνη οδός.
Η ενσυνειδητότητα προάγει επίσης την αποκατάσταση της προσοχής
Με πολλούς τρόπους, είναι ένα είδος εκπαίδευσης ήπιας φαντασίας. Η ενσυνειδητότητα προσπαθεί να χαλαρώσει την ενασχόληση του μυαλού με σκέψεις και κρίσεις που εστιάζουν στον εαυτό μας, ενώ παράλληλα διευρύνει την επίγνωση του περιβάλλοντός μας. Αυτό μοιάζει πολύ με αυτό που κάνει αυτόματα η παραμονή στη φύση, και υπάρχουν ενδείξεις ότι η εξάσκηση της ενσυνειδητότητας σε φυσικό περιβάλλον μπορεί να αυξήσει τα οφέλη της πρακτικής.
Συνεπώς, η ενσυνειδητότητα μπορεί να είναι μια χρήσιμη εναλλακτική λύση για όσους δεν έχουν πρόσβαση στη φύση (ή το χρόνο να «χαθούν» σε αυτή). Η αποφυγή πραγμάτων που κουράζουν την προσοχή – δυνατοί θόρυβοι, multitasking, τεχνολογία – θα μπορούσε να μειώσει την ανάγκη απόδρασης στην ύπαιθρο.
Αν μιλάτε στο κινητό για οκτώ ώρες την ημέρα, η προσοχή σας δεν ξεκουράζεται ποτέ. Μπορεί ο χρόνος στη φύση να μην παρέχει όλες τις απαντήσεις, αλλά υπάρχουν καλές αποδείξεις ότι υποστηρίζει μια υγιέστερη, συναισθηματικά σταθερή ζωή.
Το μεγαλύτερο συμπέρασμα μπορεί να είναι ότι ο εγκέφαλός σας χρειάζεται χρόνο αδράνειας για να ξεκουραστεί και να επαναφορτιστεί. Αν στερηθούμε αυτό τον χρόνο και τις εμπειρίες «ήπιου ενθουσιασμού», η ψυχολογική και γνωστική μας υγεία μπορεί να πληρώσει το τίμημα.
Πηγή:
elemental.medium.com/how-soft-fascination-helps-restore-your-tired-brain