γράφει ο Δημήτρης Κούκης, ψυχολόγος (BA, MSc) – συστημικός ψυχοθεραπευτής
Η κατάθλιψη δεν αφορά αποκλειστικά κάποια ηλικιακή ομάδα. Είναι ένας πολύπλοκος αγώνας που πολλοί δίνουν σιωπηλά, συμπεριλαμβανομένου κι ενός σημαντικού αριθμού παιδιών κι εφήβων. Η κατάθλιψη στην εφηβεία μπορεί να είναι πιο δύσκολο να αναγνωριστεί, ωστόσο παραμένει εξίσου επώδυνη ψυχοσυναισθηματικά, όσο και αυτή των ενηλίκων.
Τι όμως συμβαίνει και κάποιοι οι έφηβοι χάνουν το ενδιαφέρον τους για τη ζωή; Ποιες συνθήκες και εμπειρίες αναστέλλουν τη νεανική τους ορμή; Τι τους εγκλωβίζει σε μια σκοτεινή περίοδο και τους στερεί την ευκαιρία να απολαύσουν τη ζωντάνια των πρώτων νεανικών τους χρόνων;
Η κατάθλιψη στην εφηβική ηλικία εμφανίζεται ως μια γενικευμένη ψυχική δυσφορία που έχει αρνητική επίδραση στον τρόπο που ο έφηβος αντιλαμβάνεται τον εαυτό του και τη σχέση του με το περιβάλλον. Τα συμπτώματα της εφηβικής κατάθλιψης διαφέρουν από άτομο σε άτομο και η αναγνώριση και διάκρισή τους από τα συνήθη χαρακτηριστικά της αναπτυξιακής φάσης της εφηβείας είναι αρκετά πολύπλοκη.
Πώς εκδηλώνεται;
Συναισθηματικά Συμπτώματα: Θλίψη, ευαισθησία, αίσθημα κενού. Ο έφηβος χάνει το ενδιαφέρον του για την καθημερινότητα ή την ευχαρίστηση για δραστηριότητες που παλαιότερα απολάμβανε. Εξωτερικεύει αίσθημα ανεπάρκειας, υπερβολικής ενοχής ή έντονης επιμονής σε αποτυχίες.
Αλλαγές στη Συμπεριφορά: Σημαντικές αλλαγές στην όρεξη ή στο βάρος, διαταραχές στον ύπνο, (αϋπνία ή υπερβολικός ύπνος). Η κοινωνική απομόνωση αποτελεί τη συχνότερη ένδειξη, ένας καταθλιπτικός έφηβος απομακρύνεται από τους φίλους και την οικογένεια, δείχνοντας μειωμένο ενδιαφέρον για κοινωνικές δραστηριότητες.
Γνωστικές δυσχέρειες: Αρνητικά μοτίβα σκέψης. Ο έφηβος αντιμετωπίζει δυσκολίες στο να συγκεντρωθεί ή να λάβει αποφάσεις και φαίνεται αφηρημένος. Οι συχνές αρνητικές σκέψεις, η αυτοκριτική ή ακόμη και οι σκέψεις αυτοτραυματισμού ή αυτοκτονίας είναι σοβαρά σημάδια που απαιτούν άμεση προσοχή.
Σωματικές Αλλαγές: Κόπωση, χαμηλή ενέργεια και ανεξήγητοι πόνοι. Ο έφηβος εμφανίζει σημάδια ανησυχίας ή ταραχής, αδυναμία να παραμείνει ακίνητος και είναι ευέξαπτος.
Τι φταίει;
Η κατάθλιψη στην εφηβεία προκαλείται από μία σύνθετη αλληλεπίδραση βιολογικών και ψυχοκοινωνικών πτυχών. Σοβαρές εξωγενείς καταστάσεις ή έντονα γεγονότα ζωής που μπορεί να υπερβούν την ικανότητα του νέου να αντιμετωπίσει το άγχος και να οδηγήσουν στην ανάπτυξη της κατάθλιψης, όπως: μετακόμιση και αλλαγή σχολείου, διαζύγιο, θάνατος σημαντικού προσώπου, φτώχεια, έλλειψη υποστήριξης και προσοχής και σωματική κακοποίηση και παρενόχληση.
Συνεπώς η κατάθλιψη στην εφηβεία αποτελεί μια πολύπλοκη διαταραχή, καθώς περιλαμβάνει την αλληλεπίδραση πολλών και διαφορετικών παραγόντων (γενετικών, βιολογικών, ψυχοκοινωνικών, οικογενειακών, περιβαλλοντικών…).
Βιολογικοί Παράγοντες: Η γενετική παίζει ρόλο στην κατάθλιψη. Εάν ένα στενό μέλος της οικογένειας έχει βιώσει κατάθλιψη, ο έφηβος μπορεί να έχει μεγαλύτερη προδιάθεση για αυτήν.
Περιβαλλοντικοί Παράγοντες: Αγχογόνα γεγονότα της ζωής μπορούν να προκαλέσουν κατάθλιψη. Καθημερινές δυσκολίες, δυσλειτουργικές συμπεριφορές, κακές συνθήκες διαβίωσης, κακοποίηση, παραμέληση, ασθένεια… πυροδοτούν καταθλιπτικά επεισόδια.
Ψυχολογικοί Παράγοντες: Ορισμένα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας, όπως η χαμηλή αυτοεκτίμηση, η απαισιοδοξία ή η τελειομανία, μπορεί να καταστήσουν τους εφήβους πιο ευάλωτους στην κατάθλιψη. Οι έφηβοι με ανεπαρκείς δεξιότητες διαχείρισης των προβλημάτων ή που αντιμετωπίζουν διαταραχές ψυχικής υγείας, όπως η αγχώδης διαταραχή, διατρέχουν επίσης υψηλότερο κίνδυνο.Η κατανόηση, η ενσυναίσθηση, η αλληλεγγύη αποτελούν τα εργαλεία για να προχωρήσουμε και να αλλάξουμε. Η κατάθλιψη δεν είναι ένδειξη αδυναμίας χαρακτήρα. Η προώθηση ανοιχτών συζητήσεων για την ψυχική υγεία μπορεί να μειώσει το στίγμα που την περιβάλλει, κάτι που διευκολύνει τους έφηβους να ζητήσουν βοήθεια όταν την χρειάζονται. Η έγκαιρη διάγνωση της εφηβικής κατάθλιψης είναι σημαντική για να αντιμετωπιστεί η εξέλιξή της, με την πρόληψη να φαίνεται να είναι η καλύτερη προσέγγιση.
Η ενημέρωση και η ευαισθητοποίηση των γονέων και της κοινωνίας γενικότερα, μπορούν να συμβάλουν στο να περιοριστεί η διαρκώς αυξανόμενη καταθλιπτική διάθεση των εφήβων. Ένα υποστηρικτικό οικογενειακό περιβάλλον, όπου οι έφηβοι αισθάνονται ότι ακούγονται, λαμβάνουν φροντίδα και νιώθουν ελεύθεροι να εκφράζουν ανοιχτά τις σκέψεις και τα συναισθήματά τους, χωρίς φόβο κριτικής, μπορεί να είναι σημαντικός παράγοντας στήριξης κατά τη δύσκολη αυτή περίοδο της ζωής τους.
Επιπλέον, η θετική ανταπόκριση στις ανάγκες τους και η προσπάθεια να κατανοηθούν οι πολύπλοκες σκέψεις και τα συναισθήματά τους μπορούν να συμβάλουν στην αποτροπή της εμφάνισης των καταθλιπτικών αισθημάτων τους.