Κύρια Σημεία
- Όταν ο σύντροφός σας πεθαίνει ή σας εγκαταλείπει, ο εγκέφαλός σας δυσκολεύεται να απορροφήσει ή να κατανοήσει την απουσία του, καθώς ο δεσμός σας είχε κωδικοποιηθεί ως αιώνιος.
- Ο εγκέφαλός σας απαιτεί βιωμένη εμπειρία και επανάληψη για να μάθει, να επανασυνδέσει, να επικαιροποιήσει τις προβλέψεις και να κατανοήσει την απουσία του συντρόφου σας.
- Αυτή η μακρά και εντατική διαδικασία επανασχεδιασμού εξηγεί πολλές από τις μπερδεμένες, απογοητευτικές και ανησυχητικές πτυχές της θλίψης και του πένθους.
Τις τελευταίες δεκαετίες, η νευροεπιστήμη έχει αποκαλύψει συναρπαστικές πληροφορίες για τις σχέσεις μας και για το τι συμβαίνει στον εγκέφαλό μας όταν θρηνούμε για ένα αγαπημένο πρόσωπο που έχει πεθάνει ή έχει φύγει. Ιδιαίτερα αν αυτή η απώλεια είναι καταστροφική και “αλλάζει τα πάντα”, όπως όταν πεθαίνει ένας σύντροφος, ο εγκέφαλός μας που πενθεί έχει να κάνει μια τεράστια δουλειά επανασύνδεσης.
Πώς ο εγκέφαλος κωδικοποιεί τους δεσμούς μας με αγαπημένα πρόσωπα
Ο εγκέφαλος είναι προγραμματισμένος να δημιουργεί δεσμούς. Παρακολουθεί τις σημαντικότερες σχέσεις μας κατά μήκος τριών διαστάσεων: του χώρου, του χρόνου και του βάθους της σύνδεσης. Όταν αποχωριζόμαστε, ο εγκέφαλός μας διατηρεί τον δεσμό μας άθικτο προβλέποντας πότε, πού και αν είναι πιθανό να συμβεί μια επανασύνδεση. Αυτές οι διαστάσεις αναφέρονται επίσης ως εδώ, τώρα και κοντά, αναφερόμενοι στην ικανότητά μας, που μάθαμε κατά τη βρεφική ηλικία, να ηρεμούμε όταν αποχωριζόμαστε καλώντας μια νοητική αναπαράσταση του αγαπημένου μας προσώπου ως εδώ, τώρα και κοντά.
Οι σημαντικότεροι δεσμοί μας είναι επίσης μόνιμα και βαθιά κωδικοποιημένοι στον εγκέφαλο, ο οποίος αναπτύσσει την έμμεση γνώση ότι ορισμένοι άνθρωποι είναι ξεχωριστοί για εμάς και θα είναι πάντα μαζί μας. Αυτή η κωδικοποίηση συμβαίνει κατά τη διάρκεια οικείων, έντονων, αγαπημένων στιγμών.
Φυσικά, συνειδητά καταλαβαίνουμε ότι ο θάνατος και τα απρόβλεπτα γεγονότα μπορούν να μας χωρίσουν, αλλά όσον αφορά τον μη συνειδητό εγκέφαλο, κάθε φορά που αποχωριζόμαστε -για ένα λεπτό, λίγες ώρες, μια εβδομάδα ή περισσότερο- “ξέρει” ότι θα ξανασμίξουμε. Χωρίς αυτή την αυτονόητη γνώση, η ζωή θα ήταν αφόρητη, καθώς θα πέφταμε σε πανικό, θλίψη και αναζήτηση κάθε φορά που θα ήμασταν χώρια. Αντίθετα, με αυτή την έμμεση γνώση ότι το αγαπημένο μας πρόσωπο είναι “αιώνιο”, αναπαυόμαστε με σιγουριά.
Οι νευρωνικοί χάρτες του εγκεφάλου
Για να παρακολουθούμε τις σχέσεις μας, ο εγκέφαλός μας δημιουργεί νευρωνικούς χάρτες. Ο νευρωνικός χάρτης για έναν γάμο ή μια μακροχρόνια συνεργασία περιέχει λεπτομερείς πληροφορίες για τον αγαπημένο, τη σχέση και τη ζωή μαζί. Ο εγκέφαλός μας αποκτά αυτές τις πληροφορίες μέσω της βιωμένης εμπειρίας.
Ειδικά αν εσείς και ο σύντροφός σας είστε στενά συνδεδεμένοι για μεγάλο χρονικό διάστημα, ο εγκέφαλός σας έχει αποκτήσει μεγάλη βιωμένη εμπειρία και διατηρεί έναν ολοκληρωμένο νευρωνικό χάρτη, τον οποίο χρησιμοποιεί για να προβλέπει και να κατανοεί τι συμβαίνει κάθε στιγμή.
Για παράδειγμα, το πρωί ο εγκέφαλός σας ακούει κάποιον να αναπνέει, αισθάνεται ένα σώμα ή βλέπει ένα εξόγκωμα στο κρεβάτι και αμέσως καταλαβαίνει ότι είναι ο σύντροφός σας που βρίσκεται δίπλα σας. Ο εγκέφαλός σας ξέρει πότε ο σύντροφός σας θα επιστρέψει στο σπίτι κάθε μέρα.
Ο εγκέφαλός σας προβλέπει ότι θα παραπονιέται για τον ζεστό καιρό, θα φτιάξει το αυτοκίνητο και τα υδραυλικά, θα αγοράσει ψώνια την Τρίτη, θα κάνει πεζοπορία μαζί σας τα Σαββατοκύριακα, θα γιορτάσει τα γενέθλιά σας, θα σας ενοχλήσει με κακά λογοπαίγνια, θα αφήσει βρώμικα ρούχα στο πάτωμα του μπάνιου και θα σας δώσει μια χαριτωμένη κάρτα την ημέρα του Αγίου Βαλεντίνου.
Χάρη σε αυτόν τον νευρωνικό χάρτη, ο εγκέφαλός σας απαιτεί πολύ μικρή υπολογιστική ισχύ για να πλοηγηθεί στη ζωή με αυτό το άτομο. Αντί κάθε στιγμή να είναι ένα σοκ ή μια απροσδόκητη έκπληξη, με ένα σωρό νέες διαπραγματεύσεις και αποφάσεις που πρέπει να παίρνετε κάθε μέρα, η ζωή κυλάει πιο εύκολα με έναν πλούσιο, γεμάτο νευρωνικό χάρτη προβλέψιμων ρουτινών, συνηθισμένων συνηθειών, ρεαλιστικών προσδοκιών, αναγνωρίσιμης παρουσίας και οικείου αισθήματος.
Όταν ο σύντροφός σας πεθαίνει ή τερματίζει τη σχέση σας, ο εγκέφαλός σας που πενθεί πρέπει να μάθει να κατανοεί την απουσία του και να ξανασχεδιάσει τον νευρωνικό του χάρτη ώστε να αντανακλά αυτή τη νέα πραγματικότητα. Ιδιαίτερα αν περιμένατε και υπολογίζατε να περάσετε πολλά ακόμη χρόνια μαζί, αυτή η διαδικασία εκμάθησης είναι ένα τεράστιο και περίπλοκο εγχείρημα.
Βάζοντας νόημα
Στην προσπάθειά σας να κατανοήσετε την απουσία, ο εγκέφαλός σας παλεύει να συμβιβάσει δύο αντίθετα κομμάτια γνώσης – τη συνειδητή γνώση ότι έχουν φύγει και την ισχυρή, σιωπηρή γνώση ότι είναι παντοτινοί. Αυτός ο αγώνας εξηγεί μερικές από τις πιο μπερδεμένες και τρελές πτυχές του πένθους. Για παράδειγμα:
- Φαίνεται ότι δεν μπορείτε να αφομοιώσετε την είδηση ότι έχουν φύγει. Πώς είναι δυνατόν να έχουν φύγει;
- Μπορεί να αισθάνεστε, να βλέπετε ή να ακούτε το αγαπημένο σας πρόσωπο, επειδή ο εγκέφαλός σας εξακολουθεί να κρατάει το εδώ, το τώρα και το κοντά και ερμηνεύει τις κοινές αισθήσεις, τις εικόνες και τους ήχους ως σημάδια της παρουσίας τους.
- Μπορεί να νιώθετε αποπροσανατολισμένοι και να αναρωτιέστε αν θα ξυπνήσετε από αυτό το κακό όνειρο, γιατί σίγουρα, είναι αιώνιοι και θα ξανασμίξετε.
Κάθε φορά που έρχεστε αντιμέτωποι με αυτά τα δύο αντίθετα κομμάτια της γνώσης, πυροδοτείται οδυνηρή θλίψη και νοσταλγείτε βαθιά.
Ο συνεχιζόμενος δεσμός σας
Για να διευθετηθεί η διαμάχη μεταξύ του χαμένου και του αιώνιου, πολλοί πολιτισμοί συμβουλεύουν τους πενθούντες να βρουν τρόπους να εκφράσουν τον συνεχιζόμενο δεσμό τους. Μπορείτε να το κάνετε αυτό διατηρώντας μια σύνδεση με τρόπους που θεωρείτε ουσιαστικούς και παρηγορητικούς. Για παράδειγμα, θα μπορούσατε να συνεχίσετε να απολαμβάνετε τα κοινά σας ενδιαφέροντα, να περνάτε ποιοτικό χρόνο με τα παιδιά, να γράφετε για την κοινή σας ζωή, να διοχετεύετε τις δυνάμεις ή τη σοφία τους ή να αισθάνεστε την παρουσία τους όταν ακούτε συγκεκριμένη μουσική ή εντοπίζετε ένα συγκεκριμένο άγριο πλάσμα.
Αν ο σύντροφός σας σας εγκατέλειψε, η διατήρηση της σύνδεσης είναι πιο δύσκολη, αλλά εξακολουθεί να αποτελεί φυσιολογικό μέρος της διαδικασίας του πένθους.
Καθώς ο εγκέφαλός σας ξανασχεδιάζει με κόπο τον νευρωνικό χάρτη αυτής της σχέσης και μπαίνετε με ευκολία στην επανεφεύρεση της ζωής σας, σταδιακά και φυσικά θα απομακρυνθείτε από το να αντιστέκεστε στην πραγματικότητα της αποχώρησής του και να εύχεστε την επιστροφή του.
Επανασχεδιάζοντας τον νευρωνικό χάρτη
Για πολλούς μήνες, παρόλο που γνωρίζετε ότι η σχέση σας έχει αλλάξει, ο νευρωνικός χάρτης του εγκεφάλου σας μπορεί να υστερεί. Ο εγκέφαλός σας ευνοεί την αυτονόητη γνώση ότι ο σύντροφος ή το αγαπημένο σας πρόσωπο είναι παντοτινό και δεν θα ενημερώσει τον χάρτη μόνο και μόνο επειδή δεν υπάρχει για μια μέρα ή ακόμη και για αρκετούς μήνες.
Χρειάζεται άφθονος χρόνος και ένας τόνος βιωμένης εμπειρίας για να απορροφήσει την απουσία, να ενημερώσει τις προβλέψεις και να ολοκληρώσει αυτή την τεράστια επανασχεδίαση. Εν τω μεταξύ, οι ακόμα απαρχαιωμένες περιοχές του νευρωνικού σας χάρτη σας κάνουν να σκέφτεστε, να αισθάνεστε και να ενεργείτε σαν το αγαπημένο σας πρόσωπο να είναι εδώ, τώρα και κοντά σας. Η θλίψη σας ενεργοποιείται κάθε φορά που μια ξεπερασμένη πρόβλεψη αποτυγχάνει. Συλλογίζεστε ατελείωτα τι συνέβη και τι θα απογίνετε. Αισθάνεστε αφηρημένοι και εξαντλημένοι.
Αυτή η μνημειώδης εργασία επανασύνδεσης εξηγεί πολλά από αυτά που βιώνετε καθώς πενθείτε. Δεν είστε τρελοί- ο εγκέφαλός σας επανασυνδέεται και χρειάζεστε χρόνο για να νιώσετε ξανά ολόκληροι, να ανακαλύψετε εκ νέου τη ζωή σας και να σχεδιάσετε ένα διαφορετικό μέλλον χωρίς τον αγαπημένο σας. Η γνώση αυτού του γεγονότος μπορεί να σας χαρίσει περισσότερη υπομονή και αυτοσυμπόνια.
Βιβλιογραφία:
Mary-Frances O’Connor. The Grieving Brain: The Surprising Science of How We Learn from Love and Loss. New York: Harper Collins, 2022.
Megan Devine. It’s Okay that You’re Not Okay: Meeting Grief and Loss in a Culture That Doesn’t Understand. Boulder, CO: Sounds True, 2017.