Οι πολύ αυστηρές δίαιτες, που χαρακτηρίζονται από σοβαρούς περιορισμούς στις επιλογές τροφίμων και στην πρόσληψη θερμίδων, έχουν αποκτήσει δημοτικότητα τα τελευταία χρόνια για διάφορους λόγους ισχυρισμών υγείας και αισθητικής. Ενώ αυτές οι δίαιτες μπορεί να προσφέρουν βραχυπρόθεσμα οφέλη, ενέχουν σημαντικούς κινδύνους για τη σωματική και ψυχική ευεξία των ατόμων.
Οι τύποι των πολύ αυστηρών διαιτών
Υπάρχουν διάφορα είδη πολύ αυστηρών διαιτών, ο καθένας με τους δικούς του περιορισμούς και πιθανό κίνδυνο διατροφικών ελλείψεων. Μερικά παραδείγματα τέτοιων διαιτών περιλαμβάνουν τις κάτωθι:
Δίαιτες χαμηλών ή πολύ χαμηλών θερμίδων: Αυτές οι δίαιτες περιορίζουν σοβαρά την πρόσληψη θερμίδων, συνήθως κάτω από 1200 θερμίδες ημερησίως, οδηγώντας σε ελλείψεις μακρο- και μικροθρεπτικών συστατικών.
Δίαιτες με χαμηλή περιεκτικότητα σε υδατάνθρακες ή κετογονικές δίαιτες: Αυτές οι δίαιτες περιορίζουν σοβαρά την πρόσληψη υδατανθράκων, ενώ αυξάνουν την κατανάλωση λίπους και πρωτεΐνης. Μπορούν να οδηγήσουν σε ελλείψεις φυτικών ινών, ορισμένων βιταμινών και μετάλλων.
Χορτοφαγικές δίαιτες: Αν και δεν είναι εγγενώς αυστηρές, οι κακοσχεδιασμένες χορτοφαγικές δίαιτες, που αποκλείουν ζωικά προϊόντα, μπορεί να οδηγήσουν σε ελλείψεις σε βασικά θρεπτικά συστατικά όπως η βιταμίνη Β12, ο σίδηρος, ο ψευδάργυρος, τα ωμέγα-3 λιπαρά οξέα και το ασβέστιο.
Δίαιτες αποκλεισμού: Αυτές οι δίαιτες περιλαμβάνουν την εξάλειψη συγκεκριμένων ομάδων τροφίμων, όπως τα τρόφιμα με γλουτένη, τα γαλακτοκομικά ή τους ξηρούς καρπούς. Εάν δεν αντιμετωπιστούν σωστά, οι δίαιτες αποκλεισμού μπορεί να οδηγήσουν σε ανεπάρκειες θρεπτικών συστατικών που συνήθως βρίσκονται στα αποκλειόμενα τρόφιμα.
Διατροφικές ελλείψεις
Ένα από τα κύρια προβλήματα με τις εξαιρετικά αυστηρές δίαιτες είναι ο αυξημένος κίνδυνος διατροφικών ελλείψεων. Οι ελλείψεις σε αυτά τα θρεπτικά συστατικά μπορούν να οδηγήσουν σε μια κατάσταση που ονομάζεται κακοθρεψία και σε ένα ευρύ φάσμα προβλημάτων υγείας, όπως εξασθενημένο ανοσοποιητικό σύστημα, απώλεια μυϊκής μάζας, κόπωση, μειωμένη γνωστική λειτουργία και κακή οστική υγεία.
Η ανησυχία των επαγγελματιών υγείας είναι η πιθανή μετάβαση από το στάδιο της κακοθρεψίας στο στάδιο της απλής ασιτίας ή ακόμα μέχρι και το, επικίνδυνο για την ζωή, στάδιο του υποσιτισμού σε ακραίες περιπτώσεις, εξαιτίας της εξάντλησης της διατροφικής αυστηρότητας μέσω αυτών των διαιτών.
Οι πολύ αυστηρές δίαιτες μπορεί να οδηγήσουν σε διάφορες διατροφικές ελλείψεις, όπως:
Ανεπάρκεια μακροθρεπτικών συστατικών: Η ανεπαρκής πρόσληψη θερμίδων μπορεί να οδηγήσει σε κόπωση, αδυναμία και εξασθενημένες σωματικές λειτουργίες. Οι δίαιτες χαμηλών υδατανθράκων μπορεί να οδηγήσουν σε ανεπαρκή πρόσληψη φυτικών ινών, οδηγώντας σε πεπτικά προβλήματα, μειωμένη κινητικότητα του εντέρου και αυξημένο κίνδυνο καρδιαγγειακών παθήσεων.
Ανεπάρκεια μικροθρεπτικών συστατικών: Οι δίαιτες χαμηλών θερμίδων συχνά προκαλούν έλλειψη σε απαραίτητες βιταμίνες και μέταλλα όπως βιταμίνη D, βιταμίνη Ε, σύμπλεγμα βιταμινών Β, ασβέστιο, σίδηρο και μαγνήσιο. Αυτές οι ελλείψεις μπορεί να οδηγήσουν σε μειωμένη λειτουργία του ανοσοποιητικού, κακή οστική υγεία, αναιμία, μυϊκή αδυναμία και κόπωση.
Οι χορτοφαγικές δίαιτες μπορεί να είναι ανεπαρκείς σε βιταμίνη Β12, σίδηρο, ψευδάργυρο, ωμέγα-3 λιπαρά οξέα και ασβέστιο, οδηγώντας δυνητικά σε νευρολογικές διαταραχές, αναιμία, εξασθενημένο ανοσοποιητικό σύστημα και προβλήματα υγείας των οστών.
Μεταβολικές προσαρμογές
Οι πολύ αυστηρές δίαιτες συχνά περιλαμβάνουν σοβαρό περιορισμό θερμίδων, ο οποίος μπορεί να προκαλέσει μεταβολικές προσαρμογές στο σώμα. Αρχικά, μπορεί να συμβεί γρήγορη απώλεια βάρους, αλλά ο μεταβολισμός του σώματος προσαρμόζεται σύντομα για να εξοικονομήσει ενέργεια, οδηγώντας σε επιβράδυνση του μεταβολικού ρυθμού. Αυτό μπορεί να καταστήσει εξαιρετικά δύσκολη τη διατήρηση της απώλειας βάρους μακροπρόθεσμα. Επιπλέον, όταν τα άτομα επαναλαμβάνουν τα συμβατικά διατροφικά πρότυπα μετά από τέτοιες δίαιτες, συχνά βιώνουν επανάκτηση βάρους, η οποία μπορεί να βλάψει περαιτέρω τον μεταβολισμό και να συμβάλει στην ανάπτυξη ενός μοτίβου δίαιτας γιο-γιο. Αυτό μπορεί να δημιουργήσει έναν κύκλο αυστηρότερων διαιτών, επιδεινώνοντας περαιτέρω τα διαταραγμένα πρότυπα διατροφής.
Ψυχολογικές και συμπεριφορικές συνέπειες
Οι πολύ περιοριστικές δίαιτες μπορούν να οδηγήσουν σε αισθήματα στέρησης, κοινωνικής απομόνωσης και εμμονικές σκέψεις για το φαγητό, που ενδεχομένως να οδηγήσουν σε διαταραγμένα πρότυπα διατροφής, δυσαρέσκεια με το ίδιο το σώμα και αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης διατροφικών διαταραχών, όπως η νευρική ανορεξία ή η ορθορεξία (εμμονή με την κατανάλωση μόνο «καθαρών» και «υγιεινών» τροφών).
Μυϊκή απώλεια και εξασθενημένη σωματική απόδοση
Ο σοβαρός περιορισμός των θερμίδων σε συνδυασμό με την περιορισμένη πρόσληψη πρωτεΐνης μπορεί να οδηγήσει σε απώλεια μυϊκής μάζας, η οποία είναι επιζήμια για τη συνολική υγεία και τη σωματική απόδοση. Οι μύες δεν είναι μόνο σημαντικοί για τη δύναμη και την κινητικότητα, αλλά παίζουν επίσης ζωτικό ρόλο στη διατήρηση ενός υγιούς μεταβολισμού. Η ανεπαρκής πρόσληψη πρωτεΐνης μπορεί να βλάψει την αποκατάσταση των μυών, καθιστώντας δύσκολη την τακτική άσκηση και τις σωματικές δραστηριότητες. Οι εξασθενημένοι μύες είναι πιο επιρρεπείς σε τραυματισμούς. Η μειωμένη μυϊκή μάζα μπορεί να θέσει σε κίνδυνο τη σταθερότητα, την ισορροπία και τον συντονισμό των αρθρώσεων, αυξάνοντας τον κίνδυνο ατυχημάτων και μυοσκελετικών τραυματισμών κατά τη διάρκεια της σωματικής δραστηριότητας.
Ανακεφαλαιώνοντας
Ενώ οι πολύ περιοριστικές δίαιτες μπορεί να υπόσχονται γρήγορα αποτελέσματα, οι κίνδυνοι που συνδέονται με αυτές τις δίαιτες υπερβαίνουν κατά πολύ τα πιθανά οφέλη. Διατροφικές ελλείψεις, μεταβολικές προσαρμογές, διαταραγμένα πρότυπα διατροφής, ορμονικές ανισορροπίες, απώλεια μυών και ψυχολογικές επιπτώσεις είναι μόνο μερικοί από τους πολλούς κινδύνους που μπορεί να αντιμετωπίσουν τα άτομα όταν υιοθετούν τέτοιες δίαιτες. Είναι ζωτικής σημασίας να δοθεί προτεραιότητα σε μια ισορροπημένη και βιώσιμη προσέγγιση στη διατροφή που προάγει μακροπρόθεσμα την υγεία και την ευημερία. Η ενθάρρυνση μιας ισορροπημένης διατροφής που περιλαμβάνει ένα ευρύ φάσμα φυσικών και φρέσκων τροφίμων μπορεί να βοηθήσει στην πρόληψη των ελλείψεων σε θρεπτικά συστατικά.
Σε ορισμένες περιπτώσεις, τα συμπληρώματα μπορεί να είναι απαραίτητα για την αντιμετώπιση συγκεκριμένων ελλείψεων σε θρεπτικά συστατικά. Συνιστάται η συμβουλευτική από επαγγελματίες υγείας και πτυχιούχους διαιτολόγους για να διασφαλιστεί μια ασφαλής και υγιεινή διατροφική προσέγγιση.
Παπαμίκος Βασίλειος
M.Med.Sci Κλινικός Διαιτολόγος – Διατροφολόγος, Πανεπιστημίου Γλασκώβης
MSc Healthcare Manager, Πανεπιστημίου Αθηνών
Πτυχιούχος Διαιτολόγος – Διατροφολόγος, Χαροκοπείου Πανεπιστημίου
Εκπαιδευτής στο, εξ αποστάσεως, πρόγραμμα δια βίου μάθησης του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών με τίτλο: “Personal Trainer Nutrition Coach”