Ο Σίγκμουντ Φρόιντ ανέπτυξε ένα μοντέλο πέντε σταδίων της ανθρώπινης ανάπτυξης, κάθε στάδιο με τα δικά του χαρακτηριστικά και προκλήσεις.Όχι μόνο ήταν ένας χρήσιμος τρόπος να βλέπουμε την ανάπτυξή μας, αλλά πίστευε ότι τα άτομα μπορούσαν να κολλήσουν, να “κολλήσουν”, σε ορισμένα στάδια, διαμορφώνοντάς τα για πάντα ως ενήλικες. Μια πιο σύγχρονη εκδοχή του είναι το Maturity Continuum του Stephen Covey, ένα μοντέλο τεσσάρων σταδίων που το έχω βρει πολύ χρήσιμο στη δουλειά μου με τους πελάτες μου. Ακολουθούν τα χαρακτηριστικά και οι προκλήσεις κάθε σταδίου- δείτε τι σας ταιριάζει περισσότερο:
Στάδιο #1. Εξάρτηση
Ένα μωρό 3 μηνών δεν είναι ικανό να αλλάξει μόνο του την πάνα του και ένα 8χρονο δεν μπορεί να πάει μόνο του στην προπόνηση ποδοσφαίρου. Η εξάρτηση είναι το σημείο όπου διαμορφώνονται τα θεμέλια των σχέσεων, όπου το παιδί μαθαίνει αν ο κόσμος και οι άλλοι είναι ασφαλείς, αξιόπιστοι και ικανοί να καλύψουν τις ανάγκες του.
Προκλήσεις: Για ορισμένα παιδιά, ο κόσμος δεν είναι ασφαλής και οι φροντιστές δεν είναι αξιόπιστοι ή στοργικοί. Για να επιβιώσουν σε αυτόν τον κόσμο, πολλά παιδιά μαθαίνουν από νωρίς να είναι υπερ-επιφυλακτικά-κοιτάζοντας πάντα γύρω από τις γωνίες, ιδιαίτερα ευαίσθητα στο περιβάλλον τους, ώστε να ξέρουν ότι είναι ασφαλή. Άλλα ακολουθούν έναν διαφορετικό δρόμο και αναπτύσσουν από νωρίς μια υπερ-ανεξαρτησία, όπου κανείς δεν μπορεί να βασιστεί σε κανέναν- υπάρχει εγώ και εγώ, μια στάση που κυριαρχεί στην υπόλοιπη ζωή τους.
Στον αντίποδα βρίσκονται εκείνα τα παιδιά που, αντί να παραμεληθούν, ίσως τους δόθηκε υπερβολική προσοχή – πάντα ντάντεμα, πάντα διάσωση, πάντα στο επίκεντρο της προσοχής. Ποτέ δεν χρειάστηκε να αγωνιστούν ή να δώσουν τις δικές τους μάχες, με αποτέλεσμα να μην ανακαλύψουν ποτέ τι είναι ικανά να κάνουν ούτε να αναπτύξουν την πυγμή που χτίζει την αυτοπεποίθηση. Ως ενήλικες, νιώθουν ότι δικαιούνται ή εξακολουθούν να εξαρτώνται – περιμένουν από τους άλλους να τους κάνουν να νιώσουν καλύτερα, να λύσουν τα προβλήματά τους, να διευθύνουν τη ζωή τους.
Στάδιο #2: Αντεξάρτηση
Αυτό είναι αυτό για το οποίο γίνεται λόγος στα “τρομερά δύο”, όπου τα νήπια μαθαίνουν να λένε όχι και να απωθούνται, αλλά έρχεται στο προσκήνιο στην εφηβεία τους. Ονομάζεται αντεξάρτηση επειδή εξακολουθείτε να είστε εξαρτημένοι -οι περισσότεροι από εμάς στα 13 μας δεν είμαστε σε θέση να αποκτήσουμε το δικό μας διαμέρισμα και τη δική μας δουλειά-, αλλά αντιστέκεστε. Τώρα πηδάς μακριά από τους γονείς σου και μπαίνεις στην ομάδα των συνομηλίκων σου. Αυτοί γίνονται το νέο σου στήριγμα. Αυτό είναι ένα βήμα προς την εξατομίκευση και την ανακάλυψη μέσω της δοκιμής και του λάθους με τους συνομηλίκους σου ποιος είσαι εκτός από τους γονείς σου.
Προκλήσεις: Κάποιοι έφηβοι δεν αντιστέκονται- μπορεί να βουτήξουν τα δάχτυλά τους σε αυτά τα επαναστατικά νερά, αλλά ποτέ δεν ξεφεύγουν πραγματικά. Είναι τα καλά παιδιά που έμαθαν από νωρίς να φοβούνται τις συγκρούσεις και τα έντονα συναισθήματα και να κάνουν τους γονείς και τους άλλους ευτυχισμένους. Επειδή τους λείπει το αίσθημα της δύναμης που μπορεί να προκύψει από το να σταθούν στο ύψος τους ή να πειραματιστούν με τη ζωή, αυτό το χαρακτηριστικό μπορεί τελικά να τους προλάβει. Στα 32 τους, μπορεί να βρεθούν θυμωμένοι με τους γονείς τους για παιδικά παράπονα και να τους αποκόψουν, ή στη μέση ηλικία να πάρουν διαζύγιο ή να έχουν σχέσεις. Με λίγα λόγια, να κάνουν την εφηβική επανάσταση και τον πειραματισμό που έχασαν χρόνια πριν.
Όπως συμβαίνει και με την εξάρτηση, κάποιοι κολλάνε, σε αυτή την περίπτωση, στην επανάστασή τους. Η ταυτότητά τους δεν γίνεται αυτό που είναι αλλά αυτό που δεν είναι. Μπορούν να κινηθούν στα άκρα και μπορεί να είναι επιρρεπείς σε εξαρτήσεις ή σχέσεις που δεν μπορούν να διαχειριστούν. Και έτσι αγωνίζονται πάντα, νιώθουν ότι δεν τους ακούνε, νιώθουν μοναξιά, νιώθουν θυμό. Εγώ ενάντια στον κόσμο.
Στάδιο #3: Ανεξαρτησία
Στην ιδανική περίπτωση, περιηγείστε με επιτυχία σε αυτά τα δύο πρώτα στάδια. Ηρεμείτε και δεν αντιμάχεστε πάντα τους γονείς σας. Πηγαίνετε στο κολέγιο ή μετακομίζετε και αρχίζετε να ζείτε μια ζωή ως ενήλικας, πληρώνοντας τους δικούς σας λογαριασμούς, παίρνοντας μεγάλες αποφάσεις, έχοντας στενούς φίλους. Γίνεσαι περισσότερο ο δικός σου άνθρωπος, όχι απλώς μια μη εκδοχή αυτού που προϋπήρχε.
Όμως αυτό το στάδιο είναι εύθραυστο, ιδιαίτερα στα πρώτα του χρόνια. Φοβάσαι μήπως γλιστρήσεις πίσω στην εξάρτηση, στο να είσαι το μικρό παιδί, και έτσι η ανεξαρτησία σου είναι, στην αρχή, μια αυτάρκεια. Παρόλο που δεν εκρήγνυσαι όπως έκανες ως έφηβος, αντιστέκεσαι σε οποιαδήποτε βοήθεια από τους γονείς σου- θέλεις τα πράγματα να γίνονται με τον τρόπο σου και είσαι ανένδοτος σε ό,τι θέλεις.
Προκλήσεις: Και εδώ, επίσης, μπορεί να κολλήσεις. Σε αντίθεση με το τραυματισμένο παιδί, εμπιστεύεσαι τους άλλους, αλλά η καθημερινή αίσθηση της ανεξαρτησίας και του εαυτού σου παραμένει άκαμπτη- επιμένεις σε αυτή τη στάση “μπορώ να το κάνω μόνος μου”. Δυσκολεύεστε να ζητήσετε ή να δεχτείτε βοήθεια, επειδή τη συνδέετε με αδυναμία.
Στάδιο #4: Αλληλοεξάρτηση
Ξεπερνάτε αυτό το στάδιο της αυτάρκειας και αποδέχεστε ότι δεν μπορείτε να κάνετε τα πάντα μόνοι σας, ότι μπορείτε να ζητήσετε βοήθεια από τους άλλους και ότι αυτό δεν σημαίνει ότι είστε αδύναμοι, δεν επηρεάζει την αυτοεκτίμησή σας. Ξέρετε ότι είστε σε θέση να σταθείτε μόνοι σας και εμπιστεύεστε ότι οι άλλοι μπορούν να σας στηρίξουν.
Προκλήσεις: Πλησιάζετε αλλά δεν περνάτε ακριβώς τη γωνία: Επιτρέπεις στους άλλους να σε βοηθήσουν, αλλά έχεις ανάγκη να έχεις τον έλεγχο.
Προχωράτε προς τα εμπρός
Μπορείτε να μάθετε να προχωράτε μπροστά αν έχετε κολλήσει σε κάποιο στάδιο; Ναι, και το κλειδί είναι να μάθεις αυτές τις δεξιότητες για να δημιουργήσεις τις εμπειρίες που απαιτεί κάθε στάδιο. Αν, για παράδειγμα, αισθάνεστε ότι δεν έχετε εμπιστοσύνη ή συνειδητοποιείτε ότι είστε πολύ δικαιούχοι ή εξαρτημένοι, η πρόκλησή σας είναι να κάνετε μικρά βήματα προς την κατεύθυνση να γείρετε σε μια σχέση ή να μάθετε να διευθύνετε τη ζωή σας μόνοι σας αντί να εξαρτάστε από τους άλλους να το κάνουν για εσάς.
Αν έχετε κολλήσει στην αντεξάρτηση, πρέπει να μάθετε να προκαλείτε τον επαναστατικό σας θυμό σε εποικοδομητικά μονοπάτια. Το πιο σημαντικό, θέλετε να εξασκηθείτε στο να παίρνετε τις αποφάσεις και τα σχέδιά σας με βάση όχι την αντίδρασή σας σε αυτό που θέλουν ή λένε, αλλά σε αυτό που θέλετε εσείς.
Αν έχετε κολλήσει στην αυτάρκη ανεξαρτησία, πειραματιστείτε με το να αφήσετε τον έλεγχο, το αίσθημα ότι πρέπει να τα κάνετε όλα εσείς. Αν είστε αυτοκριτικοί, κάντε την απώθηση αυτής της φωνής μια πρόκληση που θα δουλέψετε. Δεν χρειάζεται να μείνετε εκεί που είστε. Μπορείτε να μάθετε να θεραπεύετε τις πληγές σας από το παρελθόν σας στο παρόν σας.
Robert Taibbi L.C.S.W.