Η Έλεν, χωρισμένη μητέρα με τρία παιδιά, θυμόταν τον γιο της τον Άντονι ως ένα έξυπνο, στοργικό και ενθουσιώδες μικρό αγοράκι.
Ήταν το μεσαίο παιδί και εκείνο που πάντα φαινόταν να χρειάζεται περισσότερη προσοχή. Αργότερα, στο γυμνάσιο, αμέσως μόλις η Έλεν πήρε διαζύγιο, ο Άντονι άρχισε να συμπεριφέρεται άσχημα. Έγινε εριστικός απέναντί της, έκανε κοπάνες από το σχολείο, έπαιρνε χαμηλούς βαθμούς και τσακωνόταν με τα αδέλφια του. Κι όμως, με τον πατέρα του ήταν αγγελούδι, παρά το ότι τον έβλεπε σπάνια μετά το διαζύγιο.
Advertisment
Στα δεκάξι του ο Άντονι άρχισε να κάνει χρήση ναρκωτικών. Η Έλεν κατηγορούσε τον εαυτό της επειδή ένιωθε ότι μετά το διαζύγιο θα έπρεπε να τον είχε πάει σε ψυχολόγο. Όμως, αισθανόταν πολύ πιεσμένη και προσπαθούσε να διαχειριστεί τη δική της ψυχική υγεία, ενώ παράλληλα έπρεπε να ζήσει και τα τρία της παιδιά.
Τα άλλα δύο παιδιά της Έλεν, η Άλισον και ο Τζάστιν, μεγαλώνοντας έγιναν παραγωγικοί ενήλικες, ενώ ο Άντονι συνέχιζε να παλεύει με τους δαίμονές του. Η Άλισον και ο Τζάστιν παραπονιούνταν ότι η μητέρα τους πάντα φρόντιζε τον Άντονι και σπάνια επαινούσε αυτούς. Οι εμπειρίες που είχαν με τον αδελφό τους ήταν κατά κύριο λόγο αρνητικές, και για αυτό δεν ήθελαν να έχουν καμία σχέση μαζί του. Εκείνος είχε την τάση να λέει ψέματα, να προκαλεί καβγάδες, τους έκλεβε πράγματα όταν ήταν έφηβοι και πάνω από όλα προκαλούσε έντονο στρες στη μητέρα τους.
Η Έλεν συχνά βοηθούσε τον Άντονι να πληρώσει το ενοίκιο και τον παρακολουθούσε διαρκώς, προσπαθώντας να λύνει τα προβλήματά του. Δεν ήταν με τον ίδιο τρόπο παρούσα στη ζωή της Άλισον και του Τζάστιν, γιατί ένιωθε ότι δεν την είχαν ανάγκη. Το όνειρό της ήταν να πάρει σύνταξη μετά από είκοσι πέντε χρόνια εργασίας, όμως είχε χάσει αρκετά χρήματα προσπαθώντας να βοηθήσει τον Άντονι, και αυτό την έκανε να νιώθει ανασφάλεια για το αν θα μπορούσε να ζήσει όπως είχε σχεδιάσει.
Advertisment
Εν τω μεταξύ, ο πατέρας, επίσης Άντονι, δεν βοηθούσε καθόλου. Έλεγε ότι ο συνονόματος γιος του «είναι μεγάλος» και δεν αναλάμβανε μέρος της ευθύνης για το ότι το διαζύγιο είχε επηρεάσει τον γιο του.
Η Έλεν θεωρούσε ότι εκείνη ήταν υπεύθυνη για τον Άντονι, επειδή κανείς άλλος δεν αναλάμβανε τη φροντίδα του. Ο μεγαλύτερος φόβος της ήταν ότι ο γιος της μπορεί να έμπαινε φυλακή ή να κατέληγε άστεγος εξαιτίας της χρήσης ουσιών.
Συνεπώς, προσπαθούσε να τον προστατεύσει από αυτό που θεωρούσε ότι θα ήταν το αναπόδραστο μέλλον του αν εκείνη δεν τον βοηθούσε. Δεν καταλάβαινε γιατί η Άλισον και ο Τζάστιν είχαν τόσα παράπονα εξαιτίας της προσκόλλησής της στον Άντονι κι εκείνη δεν μπορούσε να καταλάβει γιατί κανείς άλλος δεν νοιαζόταν αρκετά για να τη βοηθήσει. Προσπαθώντας να σώσει αυτόν τον γιο της, κατέστρεφε τη σχέση της με τα άλλα δύο παιδιά της.
Δεν μπορούμε να σώσουμε τους άλλους από τον εαυτό τους
Οι ενοχές μπορεί να αναγκάσουν τους γονείς να κάνουν περισσότερα από όσα είναι λογικό ή πρέπον να κάνουν. Η ιστορία που λένε στον εαυτό τους είναι: «Αν είχα, αυτό δεν θα είχε συμβεί».
Ή: «Αν δεν είχα κάνει, αυτό δεν θα είχε συμβεί».
Η αλήθεια είναι ότι δεν υπάρχει τρόπος να προβλέψουμε το μέλλον και δεν υπάρχει τρόπος να αλλάξουμε το παρελθόν. Η Έλεν δεν μπορεί να γνωρίζει ακριβώς τι συνέβη στην ψυχολογία του Άντονι κατά την παιδική του ηλικία, όμως εικάζει ότι εκείνη ήταν η πρωταρχική αιτία για ό,τι του συνέβη. Συνεπώς, νιώθει ότι είναι δική της ευθύνη να τον αλλάξει. Όμως, η Έλεν δεν μπορεί να σώσει τον γιο της. Το μόνο που μπορεί να κάνει είναι να τον υποστηρίξει για να ξεπεράσει τα προβλήματά του από τη χρήση ουσιών.
Είναι λυπηρό και σπαρακτικό να βλέπετε ένα μέλος της οικογένειάς σας να παλεύει με τον εθισμό του, όμως είναι και απελευθερωτικό να αναγνωρίζετε ότι δεν μπορείτε εσείς να φροντίζετε να είναι οι άλλοι νηφάλιοι. Το μόνο που μπορείτε να κάνετε είναι να επιθυμείτε να γίνουν νηφάλιοι. Συχνά σε οικογένειες όπου είναι παρούσα η εξάρτηση επηρεάζονται όλα τα μέλη. Όπως λένε συχνά, ο εθισμός είναι οικογενειακή ασθένεια.
Όσο η Έλεν θρηνούσε για την απώλεια του μικρού αγοριού της, δεν μπορούσε να του φερθεί σαν να ήταν ενήλικας ικανός να αναζητήσει μόνος του βοήθεια. Ελαχιστοποιούσε τη σοβαρότητα του εθισμού του και του παρείχε όλα τα αναγκαία για να λειτουργήσει, κι έτσι εκείνος δεν είχε χρειαστεί να αντιμετωπίσει τις συνέπειες των πράξεών του. Ίσως δεν ήταν απαραίτητο να πιάσει πάτο ο Άντονι, όμως έπρεπε να συνειδητοποιήσει πώς η κατάχρηση ουσιών επηρέαζε τη ζωή του.
Ορισμός του «εθισμού»
Εθισμός χαρακτηρίζεται η ανικανότητα ενός ατόμου να σταματήσει να κάνει χρήση ουσιών ή αλκοόλ, ή να σταματήσει τα τυχερά παιχνίδια, τις ανεξέλεγκτες αγορές κ.λπ. Όταν κάποιος αδυνατεί να σταματήσει αβίαστα μια συμπεριφορά που προκαλεί συνέπειες οι οποίες επηρεάζουν τη ζωή του, τις σχέσεις και την ψυχική του υγεία, ή δεν έχει την ικανότητα να είναι λειτουργικός χωρίς τη συγκεκριμένη συμπεριφορά, τότε πιθανόν το πρόβλημα είναι ο εθισμός.
Ενώ οι μελέτες συνεχίζουν να διαφωτίζουν περί τοξικοεξάρτησης, είναι ευρέως αποδεκτό ότι οι ουσίες, το αλκοόλ, τα τυχερά παιχνίδια και η καταναλωτική μανία μπορεί να προκαλούνται από εγκεφαλικές λειτουργίες. Μια μελέτη από τον Καναδικό Σύνδεσμο Νευροεπιστήμης αναφέρει ότι «η δυσλειτουργία εγκεφαλικών κέντρων που καθορίζουν την αξία σε πιθανές επιλογές ίσως οδηγήσει στην επιλογή επιβλαβών συμπεριφορών». Αυτή η μελέτη συμπέρανε ότι τα προβληματικά μοτίβα λήψης αποφάσεων προκαλούν εθισμό.
Με το αλκοόλ και τα ναρκωτικά οι όροι «κατάχρηση ουσιών», «διαταραγμένη χρήση αλκοόλ ή ναρκωτικών» και «λανθασμένη χρήση ουσιών» χρησιμοποιούνται συχνά αντί του όρου «εθισμός». Το στίγμα που συνδέεται με τον αλκοολισμό και την εξάρτηση έχει οδηγήσει ανθρώπους με προβλήματα λόγω κατάχρησης ουσιών να ταυτιστούν με τον όρο «λανθασμένη χρήση ουσιών».
Τα προβλήματα εξαιτίας των ναρκωτικών και του αλκοόλ στις οικογένειες ίσως εκδηλώνονται ως:
- Ανικανότητα να ικανοποιηθούν οι ανάγκες του νοικοκυριού ή των παιδιών
Παράδειγμα: Η Τάμπιθα φρόντιζε τον εαυτό της τα βράδια γιατί, μετά τη δουλειά, η μητέρα της άρχιζε να πίνει πολύ.
- Συνέπειες στην καθημερινή οικογενειακή ρουτίνα
Παράδειγμα: Η Τάμπιθα πήγαινε κάθε μέρα στο σχολείο με έναν φίλο της από τη γειτονιά, επειδή η μητέρα της δεν μπορούσε πια να οδηγεί μετά τη δεύτερη φορά που καταδικάστηκε για οδήγηση υπό την επήρεια αλκοόλ.
- Κατεστραμμένες σχέσεις
Παράδειγμα: Η μητέρα της Τάμπιθα μπαινόβγαινε σε τοξικές σχέσεις επειδή όταν μεθούσε, τσακωνόταν με τους συντρόφους της. Εκείνοι τελικά αγανακτούσαν και μετά από λίγο έφευγαν.
- Κόστος στην υγεία
Παράδειγμα: Η Τάμπιθα τις καθημερινές ξυπνούσε τη μητέρα της για να πάει στη δουλειά επειδή εκείνη ήταν ακόμα ζαλισμένη από το μεθύσι και δεν άκουγε το ξυπνητήρι.
- Κατασπατάληση οικονομικών πόρων
Παράδειγμα: Συχνά τους έκοβαν το ρεύμα και το τηλέφωνο. Από την ηλικία των δέκα ετών η Τάμπιθα ανυπομονούσε να φτάσει τα δεκαπέντε για να μπορέσει να αρχίσει να δουλεύει και να βοηθάει στους λογαριασμούς.
- Ψυχολογικά και συναισθηματικά προβλήματα
Παράδειγμα: Η Τάμπιθα είχε άγχος όποτε η μητέρα της δεν βρισκόταν στο σπίτι, επειδή ανησυχούσε ότι ίσως είχε μπλέξει ή κινδύνευε.
Παιδιά σε οικογένειες με προβλήματα κατάχρησης αλκοόλ και ναρκωτικών συνήθως εκδηλώνουν σε αυξημένα ποσοστά:
- Προβλήματα στην εκπαίδευσή τους
- Προβλήματα σε συντροφικές σχέσεις στην ενήλικη ζωή τους
- Προβλήματα ψυχικής υγείας – κυρίως αγχώδη διαταραχή και κατάθλιψη
- Δυσκολία στην αναγνώριση και στην έκφραση των συναισθημάτων τους
- Μυστικοπάθεια, ντροπή και έλλειψη εμπιστοσύνης
Όταν πίνουν πολύ και οι δύο γονείς, οι επιπτώσεις για τα παιδιά συνήθως είναι ακόμα χειρότερες από ό,τι για τα παιδιά με έναν γονέα που πίνει πολύ. Βιώνουν τις συνέπειες από την εξάρτηση και των δύο γονιών, που τα αφήνουν μόνα, χωρίς έναν βασικό ενήλικο φροντιστή που να καλύπτει τις ανάγκες τους.
Συνήθη προβλήματα σχέσεων που τα παιδιά εξαρτημένων γονέων βιώνουν στην ενήλικη ζωή τους:
- Αμφισβήτηση της κατανάλωσης αλκοόλ ή της χρήσης ουσιών ακόμα και σε φυσιολογικά πλαίσια
- Έλλειψη εμπιστοσύνης
- Εξάρτηση από άλλους
- Άσκηση ελέγχου
- Αποφυγή έκφρασης συναισθημάτων
- Αποφυγή έκφρασης αναγκών
Οι εξαρτήσεις από τα τυχερά παιχνίδια στις οικογένειες εκδηλώνονται ως:
- Χρήση των αποταμιεύσεων της οικογένειας για τη χρηματοδότηση της συνήθειας
Παράδειγμα: Ο Άιζακ βασιζόταν στο κεφάλαιο που είχε για το πανεπιστήμιο για να καλύψει το κόστος της εκπαίδευσής του. Όταν έφτασε η ώρα να επιλέξει σχολή, ανακάλυψε ότι ο πατέρας του είχε αδειάσει τον λογαριασμό με τις οικονομίες του για το πανεπιστήμιο.
- Ο εξαρτημένος λέει ψέματα για το ότι έχει υπό έλεγχο τον εθισμό του στα τυχερά παιχνίδια
Παράδειγμα: Ο πατέρας του Άιζακ ποτέ δεν παραδέχτηκε ότι είχε πρόβλημα με τον τζόγο, παρά το ότι περνούσε μεγάλο μέρος του χρόνου του στο καζίνο της περιοχής σε καθημερινή βάση.
- Ο εξαρτημένος θέτει την οικογένεια σε κίνδυνο εξαιτίας των χρεών που συσσωρεύονται
Παράδειγμα: Έχοντας εξαντλήσει σχεδόν όλους τους οικονομικούς τους πόρους, ο πατέρας του Άιζακ άρχισε να δανείζεται χρήματα από τοκογλύφους.
Εθισμοί στην οικογένεια που σχετίζονται με την καταναλωτική μανία εκδηλώνονται ως εξής:
- Ο εξαρτημένος χρησιμοποιεί τις αγορές ως μέθοδο διαχείρισης του άγχους ή σημαντικών προβλημάτων στη ζωή του
Παράδειγμα: Μετά τον θάνατο της μητέρας της η Σάρον άρχισε να ψωνίζει ανεξέλεγκτα. Σπάνια φορούσε τα ρούχα που αγόραζε, όμως οι συνεχείς αγορές αποσπούσαν την προσοχή της από το πένθος της.
- Ο εξαρτημένος ζει πέρα από τις οικονομικές του δυνατότητες
Παράδειγμα: Η Σάρον απέφευγε να πληρώσει κάποιο λογαριασμό για να πληρώσει κάποιον άλλο.
- Ο εξαρτημένος κάνει υπερβολικές αγορές για να καλύψει συναισθήματα ενοχής που προκαλούνται από τα οικονομικά του προβλήματα
Παράδειγμα: Βλέποντας ότι αδυνατούσε να πληρώσει τους λογαριασμούς της, η Σάρον ένιωθε τέτοιες ενοχές, ώστε επιδιδόταν και πάλι σε ένα καταναλωτικό όργιο για να αποσπάσει την προσοχή της από το πρόβλημα.
- Το εξαρτημένο άτομο έχει χάσει τον έλεγχο της καταναλωτικής συμπεριφοράς του
Παράδειγμα: Ο σύντροφος της Σάρον παραπονιόταν που εκείνη έπρεπε να δανειστεί από αυτόν για να καλύψει τους λογαριασμούς της πιστωτικής κάρτας της, ενώ αυτός πλήρωνε το μεγαλύτερο μέρος των εξόδων για το σπίτι.
Τι γίνεται με τις άλλες εξαρτήσεις;
Είναι δυνατόν να εθιστείτε στο κινητό σας τηλέφωνο; Ναι.
Είναι δυνατόν να εθιστείτε στο σεξ; Ναι.
Είναι δυνατόν να εθιστείτε στην καφεΐνη; Ναι.
Μπορεί να έχετε προβληματική και καταχρηστική σχέση με οτιδήποτε έχει καταστροφική επίδραση στη ζωή σας. Ωστόσο, οτιδήποτε κάνουμε σε καθημερινή βάση δεν αποτελεί απαραίτητα εξάρτηση. Για παράδειγμα, η κατανάλωση ενός αλκοολούχου ποτού σε καθημερινή βάση δεν σημαίνει κατάχρηση αλκοόλ.
Η συχνότητα δεν καθορίζει πάντα αν κάποιος είναι εθισμένος ή όχι σε κάτι.
Θυμηθείτε ότι ο εθισμός βασίζεται στην ανικανότητα ενός ατόμου να αλλάξει συνήθειες, ιδιαίτερα όταν βιώνει τις αρνητικές συνέπειες αυτών των συνηθειών.
Δεν είναι όλες οι κακές συνήθειες προβληματικές. Είναι ουσιώδες να γνωρίζετε πώς μια συμπεριφορά επιδρά στη ζωή και στις σχέσεις σας και πώς μπορείτε να τη σταματήσετε όταν αρχίζει να έχει αρνητική επίδραση.
Το παραπάνω απόσπασμα είναι από το βιβλίο Ό,τι μας έχει σημαδέψειτης Nedra Glover Tawwab. Κυκλοφορεί σε όλα τα βιβλιοπωλεία από τις εκδόσεις Διόπτρα και στο Dioptra.gr. Διαβάστε τις πρώτες σελίδες του βιβλίου.