Η άρνηση είναι μια δεξιότητα η οποία δυσκολεύει τους περισσότερους. Είναι πολύ συνηθισμένο πολλοί άνθρωποι να συνειδητοποιούν μάλιστα ότι αυτή η ανικανότητά τους να αρνούνται ή να απορρίπτουν κάτι συνδέεται και με το άγχος, το στρες και άλλες δυσκολίες με τις οποίες παλεύουν. Συνηθίζουμε να δεσμευόμαστε σε πολλά πράγματα και σε υπερβολικό βαθμό και συχνά νιώθουμε ότι πρέπει να πούμε ναι σε κάθε ευκαιρία που μας παρουσιάζεται.
Ωστόσο, κάθε νέα επιλογή συνοδεύεται και από ένα κόστος (π.χ. την απώλεια της ικανότητας να επενδύσουμε σε άλλες επιλογές). Για παράδειγμα, όταν αποφάσισα να κάτσω να γράψω αυτό το κείμενο, άφησα την επιλογή να κάνω γιόγκα, να πάω για καφέ, να δω έναν θεραπευόμενο, να κοιμηθώ κλπ. Κάθε επιλογή που κάνουμε έρχεται με ένα οικονομικό, χρονικό και σωματικό κόστος, αλλά φαίνεται να ξεχνάμε αυτό το κομμάτι.
Οι άνθρωποι συχνά δυσκολεύονται να πουν όχι εξαιτίας πολλών διαφορετικών λόγων. Κάποιοι από αυτούς είναι η ανάγκη της κοινωνικοποίησης, οι προσδοκίες από φίλους και οικογένεια, ο φόβος μη χάσουμε κάτι και οι κοινωνικές δεσμεύσεις (π.χ. η απαίτηση να ικανοποιούμε το ρόλο της εργαζόμενης και της μητέρας). Κάποιες φορές χρειάζεται να πούμε όχι στους άλλους, αλλά τις περισσότερες χρειάζεται πρώτα να μπορούμε να το πούμε στον εαυτό μας.
Οι πελάτες μου συχνά εκφράζουν διάφορες ανησυχίες όταν σκέφτονται αν θα πουν όχι σε κάτι. Κάποιες από αυτές είναι οι εξής: δεν γνωρίζουν πότε να πουν το όχι ή σε τι, είναι αβέβαιοι για το ποιος είναι ο πιο ευγενικός τρόπος άρνησης, ανησυχούν για το πώς θα το αντιληφθεί ο άλλος.
Όσον αφορά στο τελευταίο, ενθαρρύνω αυτά τα άτομα να θυμούνται ότι ένα καλό προσωπικό όριο είναι να θυμόμαστε ότι δεν μπορούμε να ελέγξουμε την αντίδραση του άλλου σε κάτι – ο μόνος έλεγχος που έχουμε είναι στο να αξιολογήσουμε προσεκτικά ένα όχι και στο να το εκφράσουμε με σεβασμό και ευγένεια.
Είναι σημαντικό να ξεκινήσουμε από αυτό· η εμπειρία και η επεξεργασία του άλλου ως προς την άρνησή σας δεν είναι δική σας ευθύνη. Θα σας φανεί χρήσιμο να θυμάστε ότι οι πιο λογικοί άνθρωποι θα ανταποκριθούν ήρεμα σε ένα απλό όχι και αν κάποιος είναι παράλογος, έχετε ακόμα ένα λόγο να αρνηθείτε και να θέσετε αυστηρά όρια.
Γενικά, ενθαρρύνω τον κόσμο να συλλογιστεί πάνω σε ορισμένα ερωτήματα για να αξιολογήσει τα κόστη της εκάστοτε ευκαιρίας. Αυτά τα ερωτήματα είναι τα εξής:
– Έχω το χρόνο, την ενέργεια και τα χρήματα γι’ αυτό τώρα;
– Θέλω να το κάνω;
– Θα προσθέσει αυτό κάποια αξία στη ζωή μου;
– Είναι αυτό εναρμονισμένο με τις αξίες μου; Ταιριάζει με αυτές;
– Μήπως λέω ναι, μόνο επειδή φοβάμαι να πω όχι;
Αν η απόφασή σας είναι η άρνηση, είναι εξίσου σημαντικό να γνωρίζετε πώς θα την επικοινωνήσετε. Οι κύριοι παράγοντες που χρειάζονται εξέταση είναι το πλαίσιο της σχέσης (πόσο στενή είναι;), το αίτημα που ακούστηκε ή η ευκαιρία που προσφέρθηκε και σε τι θέλουμε ακριβώς να πούμε όχι (π.χ. μπορεί να θέλουμε να απορρίψουμε μέρος του αιτήματος και να δεχτούμε ένα άλλο).
Υπάρχουν κάποιοι άνθρωποι που βρίσκουν ευκολότερο το όχι σε άτομα που είναι κοντά τους επειδή γνωρίζουν τι απάντηση θα λάβουν και άλλοι που νιώθουν ότι μια στενή σχέση απαιτεί αυτοθυσία και στήριξη, οπότε και δύσκολα αρνούνται. Γενικά, όσο στενότερη η σχέση, τόσο πιθανότερο είναι να θέλουμε να είμαστε εκεί για τον άλλο, όμως αυτό δεν σημαίνει ότι δε θα λέμε ποτέ όχι. Το αντίθετο· είναι μάλλον απαραίτητο να έχουμε θέσει καλά όρια με τέτοια άτομα, ώστε να διατηρούμε υγιή αυτή τη σχέση. Κάποιοι απλοί και ευγενικοί τρόποι να λέμε όχι είναι οι εξής;
– Σ’ ευχαριστώ, αλλά αυτό δεν είναι για εμένα/ Σ’ ευχαριστώ, αλλά όχι: Απλό και εύκολα κατανοητό χωρίς την ανάγκη να εξηγήσουμε το γιατί.
– Είναι μια υπέροχη πρόταση, αλλά έχω πολλά να κάνω αυτό τον καιρό και έτσι δεν έχω χρόνο αυτό τον καιρό. Μπορούμε να το προσπαθήσουμε τον επόμενο μήνα;
– Δεν έχω τη δυνατότητα να κάνω το Χ αυτή τη στιγμή, αλλά θα μπορούσα το Ψ. Ενδιαφέρεσαι;
– Συγγνώμη, ασχολούμαι με κάτι άλλο αυτό τον καιρό.
– Δεν μπορώ να σε βοηθήσω με αυτό το ζήτημα, αλλά έχεις δοκιμάσει να μιλήσεις στον Χ γι’ αυτό;
– Δεν νομίζω ότι είμαι το καλύτερο άτομο που θα μπορούσε να σε βοηθήσει με αυτό, συγγνώμη.
– Λυπάμαι, δεν μπορώ να βοηθήσω με αυτό, αλλά νομίζω ότι θα τα πας περίφημα εσύ. Θα ήθελες ίσως να το συζητήσουμε κάποια άλλη στιγμή;
Ahona Guha, κλινική ψυχολόγος