Μετά την εμφάνιση του διαδικτύου και τη μετάβαση από το έντυπο στον ψηφιακό τύπο, τα μέσα ενημέρωσης πλήθυναν. Οι ρίζες των ιστοτόπων επαλήθευσης δεδομένων εντοπίζονται στις Ηνωμένες Πολιτείες τη δεκαετία του 1980, λόγω της έντασης που επικρατούσε στο πολιτικό γίγνεσθαι κατά την προεδρία του Ρόναλντ Ρίγκαν. Τα πολιτικά στελέχη παρουσίαζαν τις ειδήσεις με συγκεκριμένο πρόσημο και η παράκαμψη των δημοσιογραφικών πρακτικών αποτελούσε πλέον κανόνα, γεγονός που προκάλεσε ανησυχία κατά βάση στον δημοσιογραφικό τομέα, καθώς οι δημοσιογράφοι έβλεπαν πως χάνεται η επαγγελματική προσέγγιση της παρουσίασης των γεγονότων.
Και ενώ η δημοφιλία του διαδικτύου αυξανόταν στα τέλη της δεκαετίας του 1990, πολλά ιστολόγια με πολιτικό περιεχόμενο και ιδεολογικό προσανατολισμό, άρχισαν να ελέγχουν την εγκυρότητα των ειδήσεων που έλκυαν το ενδιαφέρον του κοινού αλλά και των ισχυρισμών πολιτικών προσώπων. Στον ίδιο δρόμο των ιστολογίων πορεύτηκαν και τα mainstream ειδησεογραφικά μέσα, κυρίως για να αποκαταστήσουν τη φήμη που τους επιδαψίλεψαν οι πρώτοι. Το 2003, το Factcheck.org του ιδρύματος Annenberg έγινε η πρώτη ευρέως αναγνωρισμένη ανεξάρτητη κομματικά ιστοσελίδα fact-checking -σελίδα δηλαδή που ελέγχει δηλώσεις, ειδήσεις κτλ.
Το FactCheck.org, μία αρκετά δημοφιλής σελίδα στις ΗΠΑ, η οποία έχει δημιουργηθεί από το Πανεπιστήμιο της Πενσυλβάνια, συμβουλεύει τους πολίτες να διερευνούν την είδηση που διαβάζουν με τους κάτωθι τρόπους:
Βήμα 1ο:
Έλεγχος πηγής. Είτε πρόκειται για την ιστοσελίδα η οποία φιλοξενεί την είδηση, είτε για την πηγή που αναφέρει το άρθρο, ο αναγνώστης καλό είναι να γνωρίζει πόσο αξιόπιστη είναι η σελίδα η οποία έχει επισκεφθεί. Πρώτο βήμα είναι να ελέγξει την κατηγορία About Us ή «Η εταιρεία».
Βήμα 2ο:
Οι τίτλοι και οι περιγραφές των άρθρων είναι ένας εύκολος τρόπος για να διαπιστώσει ένας απλός χρήστης αν η είδηση που διαβάζει είναι σατιρική/ψευδής ή απλώς επιστρατεύει λίγη σάτιρα. Συνήθως, οι τίτλοι με κεφαλαία και πολλά θαυμαστικά είναι ψευδείς. Αντίστοιχα, τίτλοι που φαίνονται έστω και λίγο σουρεάλ καλό είναι να αναζητούνται εκ νέου στο google για να διαπιστωθεί αν είναι δημοσιευμένοι και σε άλλες ιστοσελίδες.
Βήμα 3ο:
Η υπογραφή συντάκτη είναι ένα ακόμη στοιχείο που πρέπει να εξετάσει ο αναγνώστης. Ορισμένα άρθρα έχουν υπογραφή συντάκτη το «newsroom» καθώς μπορεί να πρόκειται για μία απλή είδηση που αφορά την επικαιρότητα. Στις περιπτώσεις των ερευνητικών ή δημοσιογραφικών ρεπορτάζ, ο δημοσιογράφος υπογράφει κανονικά το άρθρο του. Μία τεχνική είναι ο αναγνώστης να αναζητήσει τον δημοσιογράφο στο Twitter ώστε να δει το περιεχόμενο που ανεβάζει. Ένας ακόμη δείκτης αξιοπιστίας είναι ο χρήστης να εξετάσει το βιογραφικό του δημοσιογράφου. Ορισμένοι, για παράδειγμα, αναφέρονται σε κάποια σεμινάρια ως «πτυχία». Ένας απλός τρόπος να εξακριβωθεί η φύση του διπλώματος είναι να πραγματοποιηθεί αναζήτηση της περιγραφής όπως αυτή παρουσιάζεται στο βιογραφικό.
Βήμα 4ο:
Επόμενο βήμα είναι η εξέταση των αποδεικτικών στοιχείων. Υπάρχει περίπτωση το περιεχόμενο της πηγής την οποία παραθέτει ο συγγραφέας να έχει παραποιηθεί ή να μην υποστηρίζει τον ισχυρισμό. Επομένως, πατάμε στον σύνδεσμο που παρατίθεται και διαβάζουμε το περιεχόμενο του κειμένου.
Βήμα 5ο:
Έλεγχος ημερομηνίας. Μία δυσνόητη μορφή ψευδών ειδήσεων είναι οι αληθινές ειδήσεις, οι οποίες μπορούν εύκολα να διαστρεβλωθούν. Αρκεί η ετεροχρονισμένη ανάρτηση τους για να διασκεδαστούν οι εντυπώσεις. Συχνά το φαινόμενο αυτό παρατηρείται στη χρήση φωτογραφιών. Επομένως όταν βλέπουμε ότι μία αμφιβόλου εγκυρότητας είδηση χρησιμοποιεί μία φωτογραφία η οποία «χτυπά» στο συναίσθημα», κάνουμε αντίστροφη αναζήτηση εικόνας στο google, για να δούμε αν έχει μεταφορτωθεί και στο παρελθόν. Συμβαίνει συχνά, φωτογραφίες οι οποίες παρατίθενται σαν αποδεικτικά στοιχεία, να έχουν άλλη χώρα προέλευσης ή να είναι από κάποια παλαιότερη φωτογράφιση.
Κατερίνα Σπανού