της Ηρώς Κουνάδη
Υπάρχει μια ευρύτατα διαδεδομένη θεωρία, ότι οι άνθρωποι γεννιόμαστε με ένα συγκεκριμένο επίπεδο νοημοσύνης, κι αυτό είναι. Μετά ό,τι και να κάνεις, δεν πάει παραπέρα. Αυτή η θεωρία είναι μια τεράστια ανοησία. Όχι μόνο γιατί η εξυπνάδα καλλιεργείται, δεν είναι θείο δώρο, αλλά και γιατί υπάρχουν ένα σωρό διαφορετικές μορφές ευφυΐας, που δεν μετριούνται στα τεστ της Μένσα –κοινωνική ή συναισθηματική, για να αναφέρουμε δυο τυχαία παραδείγματα. Δεν θα σου πούμε ότι είναι εύκολο να γίνεις πιο έξυπνος απ’ όσο (πιστεύεις ότι) είσαι. Θα σου πούμε, όμως, πως αν θέλεις υπάρχουν τρόποι –τρόποι που απαιτούν κόπο και χρόνο, αλλά είπαμε, τίποτα σημαντικό σε αυτή τη ζωή δεν είναι εύκολο.
Κατ’ αρχάς, το προφανές: Διάβασε. Διάβασε πολύ, διάβαζε συνέχεια, διάβασε διαφορετικά πράγματα. Λογοτεχνία, Ιστορία, επιστημονικές μελέτες που δημοσιεύονται και κυκλοφορούν στο ίντερνετ, παλιά βιβλία, καινούρια βιβλία, φιλοσοφία, ψυχολογία, πολιτικά δοκίμια. Τι, δεν έχεις χρόνο; Να βρεις. Δες κι εδώ πώς θα διαβάζεις περισσότερο αν (νομίζεις ότι) δεν έχεις χρόνο.
Μετά, το λιγότερο προφανές: Διεύρυνε τον κοινωνικό σου κύκλο. Οι άνθρωποι, ειδικά όσο μεγαλώνουμε, έχουμε την τάση να περιορίζουμε την κοινωνική μας ζωή σε «λίγους και εκλεκτούς» ανθρώπους που μας μοιάζουν. Αυτή η ζώνη ασφαλείας, όσο βολική και άνετη και αν είναι, κρύβει μια παγίδα: Την δημιουργία αυτού που αγγλιστί ονομάζεται echo chamber, το να βρίσκεσαι δηλαδή μόνο με ομοϊδεάτες που ζουν πάνω-κάτω όπως κι εσύ, επαναλαμβάνοντας παρόμοιες σκέψεις και απόψεις και συμφωνώντας σε όλα μεταξύ σας.
Όσο έξυπνοι, προοδευτικοί και μορφωμένοι και αν (θεωρείς πως) είναι οι άνθρωποι που συναναστρέφεσαι, αυτό δεν πρόκειται να σε πάει παρακάτω. Χρειάζεσαι την διαφορετική άποψη, όσο ηλίθια και αν σου φαίνεται, αν μη τι άλλο για να εξασκηθείς στο να αναπτύσσεις επιχειρήματα που θα την αντικρούουν. Και εκτός από αυτό, το να συναναστρέφεσαι ανθρώπους διαφορετικών ηλικιών, ιδεολογιών, τρόπων και στάσεων ζωής σου δίνει πιο ολοκληρωμένη εικόνα για τον κόσμο στον οποίο ζεις. Έχεις προσέξει πόσο αφελείς φαίνονται οι άνθρωποι που λένε «κανείς δεν το κάνει/ πιστεύει αυτό»; Αν είσαι από αυτούς, σου έχουμε νέα: Ό,τι πιο εξωπραγματικό μπορείς να σκεφτείς, κάπου υπάρχει κάποιος που το πιστεύει.
Μάθε μια ξένη γλώσσα: Οι έρευνες δείχνουν πως οι ξένες γλώσσες σε κάνουν εξυπνότερο, επειδή μεταξύ άλλων αλλάζουν τον τρόπο που σκέφτεσαι –ή για την ακρίβεια, σε βάζουν να σκέφτεσαι με δύο διαφορετικούς τρόπους, ενεργοποιώντας νευρώνες και συνάψεις στον εγκέφαλό σου που δεν χρησιμοποιούσες πριν. Δεν είναι μόνο άσκηση για τη μνήμη σου, επειδή ας πούμε πρέπει να απομνημονεύσεις καινούριες λέξεις και τα νοήματά τους. Η κάθε γλώσσα είναι ένα ολόκληρο σύστημα σκέψης που διέπεται από πολύ συγκεκριμένους κανόνες, οι οποίοι επηρεάζουν τον τρόπο που σκέφτεσαι, όπως θα διαπιστώσεις αν πας να μεταφράσεις π.χ. αυτή την πρόταση που διαβάζεις τώρα στα αγγλικά, για να συνειδητοποιήσεις απογοητευμένος/η ότι ο μακροπερίοδος λόγος της τρισχιλιετούς μας δεν κάνει καλή παρέα με τους αυστηρούς κώδικες της αγγλοσαξωνικής οικογενείας, που θέλουν τις λέξεις σε συγκεκριμένη σειρά αλλιώς ακούγεσαι λάθος. Ανάσα.
Πειραματίσου με πράγματα που δεν (ήξερες ότι) σε ενδιαφέρουν. Δεν ξέρουμε αν έχει τύχει ποτέ να το παρατηρήσεις, αλλά πολλές φορές άνθρωποι εξαιρετικά έξυπνοι, με βαθιές γνώσεις επί ενός συγκεκριμένου αντικειμένου, φαίνονται αδαείς όταν η συζήτηση βγαίνει εκτός του πεδίου της επιστήμης τους. Εσύ δεν θα πέσεις στην παγίδα που τρώει τα παιδιά της ακαδημαϊκής κοινότητας: Θα ψαχτείς με πράγματα και θέματα που δεν κατέχεις καθόλου, θα δεις και ταινίες του Χόλιγουντ και πειραματικό κορεάτικο κινηματογράφο, θα διαβάσεις και Σοπενχάουερ και Τμήμα Προσωπικού Δράματος, θα μάθεις και τα βασικά της κβαντικής φυσικής και τα ρεύματα της ζωγραφικής.
Γιατί θα τα κάνεις όλα αυτά; Γιατί ενώ η κάθετη γνώση (το να κατέχεις ένα αντικείμενο σε βάθος) είναι μόρφωση, η οριζόντια γνώση (το να ξέρεις αρκετά πράγματα για πολλά διαφορετικά αντικείμενα) μπορεί εξυπνάδα να μην είναι –αν και μοιάζει− είναι όμως ανοιχτομυαλιά. Κι αυτή είναι η καλύτερη μονολεκτική απάντηση στην ερώτηση του τίτλου.