Στη µεταµοντέρνα εποχή της παγκοσµιοποίησης των πάντων, οι χώρες του Δυτικού ηµισφαιρίου (και σχετικά πρόσφατα και εκείνες του Ανατολικού) «πρωταγωνιστούν» αφιονισµένες σαν από χρόνια έξη και εθισµό, αφού υιοθέτησαν το δόγµα της «επιτυχίας» σε κοινωνική διάκριση και οικονοµική επιφάνεια κυρίως.
Στις χώρες αυτές και επί σειρά δεκαετιών έχει επικρατήσει η αντίληψη ότι η επιτυχία του ατόµου είναι να αραδιάζει τίτλους επαγγελµατικούς, βραβεύσεις και επιβραβεύσεις που ανορθώνουν το κοινωνικό «εγώ» ως κοινωνική καταξίωση και ατοµική αξιοµισθία, καθώς και αφηγήµατα επιτυχίας (τα λεγόµενα success stories) που δίνουν την «εικόνα» ή µάλλον την ψευδαίσθηση ότι όλα βαίνουν ευνοϊκά για τα «επιτυχηµένα» άτοµα, ώστε να απολαµβάνουν –αυτά και µόνο– ένα προνοµιακό «πακέτο» αποδοχών και οπωσδήποτε µια υψηλής στάθµης ποιότητα ζωής.
Η εξάρτηση αυτή έφτασε στο σηµείο να κατασκευάζονται στο άψε-σβήσε «πρότυπα» για τα «πρωτοσέλιδα» των ΜΜΕ τέτοια, χωρίς κανείς να εξετάζει αν πρόκειται για ηθικά χρεοκοπηµένα άτοµα που χρησιµοποιούν τη δηµόσια εικόνα τους για περαιτέρω θησαυρισµό ή για γνήσια προκοµµένα πρόσωπα. Στον αντίποδα, βέβαια, η κατηγορία των αποτυχηµένων ατόµων έφτασε να είναι «κατηγόρια» και βάναυσος κοινωνικός στιγµατισµός που το βάρος του είναι δύσκολο να αντέξεις.
Στην Ορθόδοξη θεολογία η µόνη «αποτυχία» είναι η «αστοχία», η απόκλιση δηλαδή στην αµαρτία (ηθικό ζήτηµα) που φτάνει µέχρι την οντολογική αποτυχία (πνευµατικός ή ψυχικός θάνατος). Από την πλούσια αγιογραφική παράδοση αναφέρουµε µόνο το χωρίο του Ιακώβου του αδελφοθέου που λέει: «εἶτα ἡ ἐπιθυμία συλλαβοῦσα τίκτει ἁμαρτίαν, ἡ δὲ ἁμαρτία ἀποτελεσθεῖσα ἀποκύει θάνατον» (Ιακ. α΄: 15). Όλα τα θανάσιµα αµαρτήµατα και όλες οι πειρασµικές ενέργειες στις οποίες ενδίδει ο άνθρωπος τον ξεστρατίζουν από τον οντολογικό του σκοπό που είναι η ένωση µε το θείο, η κάθαρση, ο αγιασµός, η φώτιση, η κατά χάριν θέωση.
Γι’ αυτό και στη Χριστιανική πίστη το κρισιµότερο σηµείο της σωτηρίας είναι το µυστήριο της µετάνοιας, της µετανόησης, της µεταστροφής, της µεταποίησης του βίου που µαζί µε το µυστήριο της Θείας Ευχαριστίας δίνουν την ευκαιρία της ανόρθωσης και αποκατάστασης στη θεϊκή ουράνια τάξη του ασώτου παιδιού, του χαµένου προβάτου, της χαµένης δραχµής. «Χριστὸς ἐνηνθρώπησε, καλέσας πρὸς μετάνοιαν λῃστὰς καὶ πόρνας· ψυχὴ μετανόησον, ἡ θύρα ἠνέῳκται τῆς Βασιλείας ἤδη· καὶ προαρπάζουσι αὐτὴν Φαρισαῖοι καὶ Τελῶναι καὶ μοιχοὶ μεταποιούμενοι». (Μ. Κανών, ὠδὴ θ΄).
Αλλά είναι πολύ σηµαντικό να υπογραµµίσουµε ότι στην επαναστόχευση αυτή που επιδιώκει η Εκκλησία για τα τέκνα της δεν υπάρχει απόγνωση, δεν υπάρχει απελπισία. Δεν υπάρχει καν το συζευκτικό σχήµα «ύβρις-τίσις» της αρχαιοελληνικής τραγωδίας. Υπάρχει καλή αλλοίωση («ἔθελξας πόθῳ με, Χριστέ, καὶ ἠλλοίωσας τῷ θείῳ σου ἔρωτι…», όπως λέµε στο Κοινωνικό).
Υπάρχει µάλλον η καλή απελπισία: να απελπιζόµαστε από το αυτονοµηµένο µας εγώ και από το εγωκεντρικό µας θέληµα και µε τη µνήµη του θανάτου να εξοβελίζουµε την αµαρτία εν τω γεννάσθαι (δηλ., ξεκινώντας από τη σφαλερή επιθυµία). Γι’ αυτό και πάλι ο Ιάκωβος ο αδελφόθεος τονίζει στην αρχή της επιστολής του ότι: «πᾶσαν χαρὰν ἡγήσασθε, ἀδελφοί μου, ὅταν πειρασμοῖς περιπέσητε ποικίλοις, γινώσκοντες ὅτι τὸ δοκίμιον ὑμῶν τῆς πίστεως κατεργάζεται ὑπομονήν, ἡ δὲ ὑπομονὴ ἔργον τέλειον ἐχέτω, ἵνα ἦτε τέλειοι καὶ ὁλόκληροι, ἐν μηδενὶ λειπόμενοι» (Ιακ. α΄: 2-4).
Και σε τι συνίσταται η «επιτυχία» για τον Ορθόδοξο Χριστιανό; Δεν είναι η Βασιλεία των Ουρανών; Όχι όµως µε αξιοµισθία, γιατί τότε περιπίπτουµε σε κενοδοξία που είναι µητέρα της εωσφορικής υπερηφανείας, κατά τον Ιωάννη τον Σιναΐτη. Αλλά σε ηµέρα µισθαποδοσίας, τότε και όπως ορίζει «ο κύριος του αµπελώνος».
Το δικό µας καθήκον είναι να εργαζόµαστε τα έργα της αρετής µε ταπείνωση, για να έχει και η µετάνοιά µας καρπούς. Και να αθλούµαστε νόµιµα, αν θέλουµε να στεφανωθούµε, µε όλη την πνευµατική πανοπλία του καλού στρατιώτη που περιγράφει ο Απόστολος Παύλος στην προς Εφεσίους επιστολή του (στ΄: 11-17), προσθέτοντας και τον σκοπό της άθλησης: «κατὰ σκοπὸν διώκω ἐπὶ τὸ βραβεῖον τῆς ἄνω κλήσεως τοῦ Θεοῦ ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ» (Φιλιππησ. γ΄: 14). Τέτοια ακενόδοξη στάση και ταυτόχρονα τόσο απαιτητική και εξηρµένη, έχουν οι πιστοί µέσα στην Εκκλησία, στον αµπελώνα του Θεού και στο πανδοχείο της χάριτος Αυτού.
Το σχήµα του κόσµου αυτού ολονέν παρέρχεται, παράγει. Όσοι συσχηµατίζονται µε τον κόσµο, αψηφούν και αγνοούν τα αµιγώς πνευµατικά ζητήµατα –ενίοτε και ηθεληµένα– και διαστρέφουν τους ευγενέστερους πόθους του ανθρώπου που ο Χριστιανισµός εξύψωσε σε άκρον ύψος, ζώντας και οι ίδιοι µέσα στη διαστροφή και την αυταπάτη, την αυτοπαραπλάνηση, ενώ ενδόµυχα φαντασιώνουν επίγειους παραδείσους, αποζητώντας µια µονιµότητα στη σπασµωδική και «πλαστική» ευτυχία τους.
Αυτό είναι το ελιξίριο που φαντάζονται ότι τους προσπορίζει ευτυχία, επιτυχία και ίσως αιώνια νιότη και αθανασία. Με τέτοιες απατηλές υποσχέσεις ο διάβολος κάνει καλά τη δουλειά του… Άλλος δελεαζόµενος από την επιθυµία, άλλος ελκόµενος από την απάτη του πλούτου, κάποιοι σκορπισµένοι σε µάταιες αγάπες και σε πολυσχιδείς µέριµνες, όλα αυτά δεν αφήνουν να καρποφορήσει ο σωστικός λόγος του Θεού και οι άνθρωποι αστοχούν. Υπάρχει µια καλή παρατήρηση του µεγάλου αυτοκινητοβιοµηχάνου Φορντ για τη συζήτησή µας. Είχε πει κάποτε ότι: «η αποτυχία είναι η µεγάλη ευκαιρία για να ξαναδοκιµάσεις πιο έξυπνα, πιο εύστοχα».
Είναι αυτό που ορίζει η συµπεριφοριστική Ψυχολογία ως «δοκιµή και σφάλµα». Αυτό που λέµε κοινώς ότι µαθαίνουµε από τα σφάλµατά µας (και από τα σφάλµατα των άλλων, σύµφωνα µε τη θεωρία της κοινωνικής µάθησης). Πρέπει, όµως, να φτάσεις στον πάτο του βούρκου, για να αρχίσεις να συναισθάνεσαι ότι «πήρες τη ζωή σου λάθος» και οφείλεις «να αλλάξεις ζωή»; (πρβλ. Γ. Σεφέρης)
Για το άσωτο παιδί ίσχυσε αυτός ο «κανόνας» κι όταν πια βορβορώθηκε, ήρθε στα συγκαλά του και αναζήτησε τον στοργικό πατέρα του. Αλλά, αν κοιτάξουμε την Ιστορία της ανθρωπότητας από πίσω προς τα µπρος, θα διαπιστώσουµε ότι και η ανθρωπότητα βαδίζει πάνω στα ίχνη του δρόµου της ασωτίας της. Θα έρθει, άραγε, εις εαυτόν; Θα ξαναθυµηθεί το αρχαίο της κάλλος; Θα επιστρέψει στον Πατρικό Οίκο τώρα που ο «οίκος» της κινδυνεύει από έργα χειρών ανθρώπων – τα έργα της; Υπάρχει ελπίδα να µπορείς να βασιστείς; Όταν όµως τα φτερά της πίστης κόβονται –και τούτο επιχειρείται µε την προϊούσα αποθρησκειοποίηση που µεθοδεύεται κιόλας παγκοσµίως από µεγιστάνες του πλούτου στη σηµερινή εποχή– τότε και η αγάπη ψυχραίνεται και η ελπίδα «κάνει φτερά»…
Σήµερα, όλα τα «κηρύγµατα» επιτυχίας έχουν καταρρεύσει και έχουν πέσει στο κενό. Το µοντέλο του ανθρώπου που εισηγήθηκαν οι σύγχρονοι αναµορφωτές της κοινωνίας έχει αποτύχει παταγωδώς. Ο άνθρωπος ανέστιος, στο στόχαστρο των καµερών παρακολούθησης και των ιοβόλων µεθοδεύσεων εκείνων των σκοτεινών δυνάµεων που θέλουν να κάνουν εκκαθάριση µετά από ψηφιοποίηση (digitization) των πληθυσµών… Τουλάχιστον, ας κρατήσει ο σύγχρονος άνθρωπος του λεηλατηµένου «παγκόσµιου χωριού» µια αρχή σοφίας, που θα τον κάνει, την κρίσιµη στιγµή, να αναθεωρήσει «προγράµµατα» εθιστικής συµπεριφοράς και να ανατείνει προς το φως του κόσµου. «Ἦν τὸ φῶς τὸ ἀληθινόν, ὃ φωτίζει πάντα ἄνθρωπον, ἐρχόμενον εἰς τὸν κόσμον» (Ιωάν. α΄: 9). Αµήν. Γένοιτο.
Η αδελφότητα της Σκήτης του Προφήτου Ηλιού Αγίου Όρους
4.9.2020 /17.9.2020 (ν.η.)
Το απόσπασμα είναι από το βιβλίο “Grow2” που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Διόπτρα