Ο Άγιος Δονάτος Επίσκοπος Ευροίας ο θαυματουργός και πολιούχος της Πόλεως Παραμυθίας και όλης της Ιεράς Μητροπόλεως.
Ο Άγιος Δονάτος έζησε και έδρασε κατά τους χρόνους του Θεοδοσίου του Μεγάλου (379-395 μ.Χ.). Εγεννήθηκε περί το 330 μ.Χ. στην Εύροια και εμορφώθηκε στο Βουθρωτό της Ηπείρου. Σε ηλικία τριάντα ετών εχειροτονήθηκε Επίσκοπος της αρχαίας επισκοπής Ευροίας, της οποίας τα όρια συνέπιπταν με τα όρια της σημερινής Μητροπόλεως Παραμυθίας, Φιλιατών, Γηρομερίου και Πάργας.
Ο Άγιος Δονάτος διακρίθηκε για την σοφία του και την θερμή του πίστη και αγωνίσθηκε κατά του Αρειανισμού και των Πνευματομάχων και έλαβε μέρος στην Β Οἰκουμενικὴ Σύνοδο της Κωνσταντινουπόλεως του 381 μ.Χ., η οποία συνεπλήρωσε το Σύμβολο της Πίστεως της Νικαίας του 325 μ.Χ.
Ὁ Ἅγιος Δονάτος καὶ σκηνὲς τοῦ βίου του, 18ος αἰ., ἔργο Κων/νου Κόνταρη, Βυζαντινὸ Μουσεῖο, Ἀθήνα.
Έλαμψε όμως κυρίως με την μεγάλην του αγάπην, τα έργα της φιλανθρωπίας και την αγίαν ζωήν του. Ο Θεός τον εστόλισε με την χάρη των θαυμάτων, που επιτελούσε και εν ζωή και μετά την κοίμησή του. Στο Συναξάρι, αναφέρεται το θαύμα του Αγίου που εφόνευσε το δράκοντα. Κοντά στην Εύροια υπήρχε ένα χωριό που ονομαζόταν Σωρεία, στο οποίο υπήρχε μία πηγή, από την οποία, όποιος έπινε, πέθαινε. Όταν ο Άγιος επληροφορήθηκε το γεγονός, πήρε μαζί του και άλλους ιερείς και πήγε στην πηγή. Τη στιγμή που έφθασε εκεί ακούσθηκε μία βροντή. Αμέσως εμφανίσθηκε μπροστά του ένας δράκοντας, που είχε τη φωλιά του στην πηγή. Μόλις ο Άγιος έστρεψε το βλέμμα του και είδε το θηρίο, πήρε στα χέρια του το σχοινί, με το οποίο εχτυπούσε τον όνο επάνω στον οποίο επέβαινε, εχτύπησε το θηρίο στη ράχη, και έπεσε νεκρό στο έδαφος.
Τὰ ὀστὰ τοῦ θηρίου, ποὺ κατὰ τὴν παράδοση, ἐσκότωσε ὁ Ἅγιος Δονάτος
Στη συνέχεια ο Άγιος ευλόγησε την πηγή, ήπιε πρώτος αυτός νερό απ’ αυτή και, ακολούθως, προέτρεπε και τους άλλους να πιουν χωρίς κανένα φόβο. Εκείνοι, πράγματι, ήπιαν και ευφράνθηκαν και επέστρεψαν ασφαλείς στις οικίες τους.
Ἅγιος Δονάτος, Ἐπίσκοπος Εὐροίας, ἔργο συνοδείας Χρυσοστόμου ἱερομόναχου, ἱερὸν κελλίον Εὐαγγελισμοῦ, Ἅγιον Ὅρος.
Τα θαύματα του τον έκαναν ξακουστό, όχι μόνο μέσα στην Μητρόπολη Ευροίας αλλά και έξω από αυτήν. Δια τούτο εκλήθη από τον Μ. Θεοδόσιο, στην Βασιλεύουσα, για να θεραπεύση την μονάκριβη θυγατέρα του, που έπασχε από δαιμονοπληξία. Ο Άγιος με την προσευχή του εθεράπευσε την κόρη και ο αυτοκράτωρ με σεβασμό και ευγνωμοσύνη τον προέπεμψε με τιμές και δώρα, από τα οποία ο Άγιος εδέχθη μόνο ένα μικρό τεμάχιο γης στην επισκοπή του, ονομαζόμενον Ομφάλιον, όπου έκτισε Ναόν. Στην τοποθεσία αυτή σώζονται ερείπια αρχαίου ναού, που χρονολογείται όμως από την εποχή του Δεσποτάτου της Ηπείρου. Είναι πιθανό ο νεότερος αυτός ναός να οικοδομήθηκε επί των θεμελίων εκείνου, τον οποίο έχτισε ο Άγιος, διότι κατά τις ανασκαφές βρέθηκε και παλαιοχριστιανικό υλικό.
Μετά από μία ζωή γεμάτη δράση, αγώνες για την πίστη αλλά και θαυμαστά έργα, εκοιμήθη εν ειρήνη σε μεγάλη ηλικία, και ενταφιάσθηκε πλησίον του ανωτέρου ναού σε μνημείο, το οποίο κατά την παράδοση είχε ο ίδιος ετοιμάσει. Η μνήμη του τελείται την 30ην Απριλίου και η ανακομιδή των λειψάνων του την 29ην Σεπτεμβρίου.
Πολλοί ναοί έχουν κτισθή προς τιμήν του καθώς και ο μεγαλοπρεπής Μητροπολιτικός Ιερός Ναός της Παραμυθιάς. Αλλά και πολλοί κάτοικοι της Ιεράς Μητροπόλεως Παραμυθίας και της γύρω περιοχής φέρουν το όνομα Δονάτος.
Το Άγιον Λείψανόν του μετεφέρθη κατά την εποχή των Σταυροφοριών στην Δύση, και σήμερα βρίσκεται αποθησαυρισμένο στον Ιερό Ναό Μαρίας και Δονάτου στο Murano της Βενετίας. Μέρος του Ιερού Λειψάνου του Αγίου Δονάτου δια των ενεργειών του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Παραμυθίας κ.κ. Τίτου και του Παναγιωτάτου και Οικουμενικού Πατριάρχου κ.κ. Βαρθολομαίου, μετεκομίσθη την 29ην Σεπτεμβρίου 2000 από την Εκκλησίαν της Παναγίας του Murano της Βενετίας εις την Παραμυθίαν και εναπετέθη μετά πάσης ευλαβείας και λαμπρότητος εις τον ομώνυμον μεγαλοπρεπή Ιερόν Ναόν.
Πηγή: http://www.imparamythias.gr/OIDEEC_AAEIEIAEA/oideec_aaeieiaea.html