Σαν σήμερα, πριν δύο αιώνες περίπου, κι ενώ η Επανάσταση που είχε ξεσπάσει το 1821 διάνυε τον δεύτερο χρόνο της, όλα κινδύνεψαν να ανατραπούν όταν εξτράτευσε εναντίον της Πελοποννήσου ο Μαχμούτ πασάς Δράμαλης.
Αυτός ξεκίνησε από τη Λάρισα τον Ιούνιο του 1822 με 24.000 πεζούς και 6.000 ιππείς και αρκετό πυροβολικό. Οι οπλαρχηγοί της Στερεάς δεν αντιστάθηκαν κι ο Δράμαλης έφτασε ανενόχλητος μέχρι την Αθήνα. Από κει προχώρησε προς την Πελοπόννησο και στις 5 Ιουλίου έφτασε στην Κόρινθο και κυρίεψε τον Ακροκόρινθο. Από κει ξεχύθηκε στην Αργολική πεδιάδα κι έλυσε την πολιορκία του Ναυπλίου, που ήταν έτοιμο να παραδοθεί στους Έλληνες πολιορκητές.
Μέσα στον πανικό που δημιούργησε η τεράστια στρατιά του Δράμαλη, δύο άνθρωποι κράτησαν την ψυχραιμία τους: ο Δημήτριος Υψηλάντης κι ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης.
Ο Υψηλάντης με 700 άντρες μπήκε στο φρούριο του Άργους, για ν΄ αναγκάσει τον Δράμαλη να σταματήσει και να δώσει καιρό στον Κολοκοτρώνη να μαζέψει στρατό. Ο Δράμαλης σταμάτησε μπροστά στο φρούριο κι έκαμε επιθέσεις, αλλά δεν κατόρθωσε να το πάρει.
Ο Κολοκοτρώνης συγκέντρωσε στρατό κι έπιασε τους Μύλους της Λέρνης, που βρίσκονται στον δρόμο από το Άργος προς την Τριπολιτσά. Ο Υψηλάντης, αφού εκπλήρωσε τον σκοπό του, εγκατέλειψε νύχτα το φρούριο κι ενώθηκε με τον Κολοκοτρώνη. Αυτός εφάρμοσε την τακτική της καμένης γης. Έστειλε τους άνδρες του κι έκαιγαν τα σπαρτά και τις καλλιέργειες κι έτσι οι Τούρκοι δεν μπορούσαν να έχουν προμήθειες για τους ίδιους και τα ζώα τους.
Η θέση του Δράμαλης τώρα ήταν πολύ δύσκολη. Ο στρατός του άρχισε να υποφέρει από πείνα κι επιδημίες και τα ζώα του δεν είχαν τροφές. Έπρεπε ή να προχωρήσει προς το εσωτερικό της Πελοποννήσου ή να υποχωρήσει προς την Κόρινθο. Το πρώτο όμως ήταν αδύνατο, γιατί στους Μύλους βρίσκονταν μ΄ αρκετό στρατό ο Κολοκοτρώνης κι ο Υψηλάντης. Δεν του έμενε επομένως άλλη λύση, παρά να γυρίσει στην Κόρινθο, χωρίς όμως να τον πάρουν είδηση οι Έλληνες και να του κόψουν τον δρόμο. Και για να τους εξαπατήσει, έστειλε τον γραμματέα του, που ήταν χριστιανός, κι είπε στους Έλληνες, εμπιστευτικά τάχα, πως ο Δράμαλης σκόπευε να προχωρήσει προς την Τρίπολη.
Οι Έλληνες οπλαρχηγοί τον πίστεψαν. Μόνο ο Κολοκοτρώνης κατάλαβε τους πραγματικούς σκοπούς του Δράμαλη. Γι΄ αυτό πρότεινε να τρέξουν να πιάσουν τα στενά των Δερβενακίων, απ΄ όπου θα περνούσε ο στρατός του Δράμαλη επιστρέφοντας στην Κόρινθο. Δεν μπόρεσε όμως να τους πείσει. Τον ακολούθησαν μόνον ο Υψηλάντης, ο Παπαφλέσσας κι ο Νικηταράς και με 2500 άντρες έπιασαν τα Δερβενάκια, χωρίς να πάρουν είδηση οι Τούρκοι.
Στις 26 Ιουλίου 1822 πρωί πρωί έφτασε στα στενά των Δερβενακίων η εμπροσθοφυλακή του Δράμαλη. Ο Κολοκοτρώνης με τα παλικάρια του χτύπησε αλύπητα τους Τούρκους, που ξαφνιασμένοι διασκορπίστηκαν στα υψώματα του Αγίου Σώστη και στις γειτονικές χαράδρες. Αλλά κι εκεί τους περίμενε η καταστροφή. Γιατί οι Έλληνες είχαν πιάσει τα υψώματα και τους υποδέχτηκαν με πυκνούς πυροβολισμούς. Περισσότεροι από 4000 ήταν οι νεκροί του εχθρού κι άπειρα λάφυρα έπεσαν στα χέρια των νικητών.
Μετά δύο μέρες ξεκίνησε κι ο Δράμαλης με το κύριο σώμα του στρατού του και προχώρησε για την Κόρινθο από άλλον δρόμο, που περνούσε από το χωριό Αγινόρι. Αλλά κι εκεί τους περίμενε η ίδια τύχη, η ίδια καταστροφή.
Ο Δράμαλης με τα απομεινάρια της στρατιάς του έφτασε στην Κόρινθο σε αξιοθρήνητη κατάσταση. Εκεί αποκλεισμένος και χωρίς να μπορέσει να πάρει βοήθεια πέθανε από τις κακουχίες και τη λύπη του.
Από τη μεγάλη στρατιά του σώθηκαν μόνο 4000 άντρες. Αυτοί μετά τον θάνατο του αρχηγού τους ξεκίνησαν για την Πάτρα από τον παραλιακό δρόμο. Κοντά στην Ακράτα όμως τους περίμεναν οι οπλαρχηγοί των Καλαβρύτων και της άλλης Αχαΐας και τους εξολόθρευσαν. Ελάχιστοι μόνο σώθηκαν από τον στόλο του Γιουσούφ πασά, που τους βοήθησε να περάσουν στην Ήπειρο.
Ο Κολοκοτρώνης με απαίτηση των οπλαρχηγών έγινε αρχιστράτηγος των δυνάμεων της Πελοποννήσου.
Οι εικόνες είναι του Severino Baraldi και περιέχονται στο βιβλίο «Κολοκοτρώνης» της πολύ καλής παιδικής σειράς «Πινακοθήκη των ηρώων» των εκδόσεων Στρατίκη.
