«Προσφέρεις σε έναν σκύλο καταφύγιο, νερό, φαγητό και αγάπη και νομίζει ότι είσαι Θεός. Δίνεις σε μια γάτα καταφύγιο, νερό, φαγητό και αγάπη και νομίζει ότι είναι Θεά»
– Christopher Hitchens
Προτιμάτε σκύλο ή γάτα; Αυτή η κόντρα για το ποιο είναι το καλύτερο κατοικίδιο μαίνεται εδώ και αιώνες. Και αν και η κριτική του Hitchens φαίνεται ακραία, ακόμα και ο πιο φανατικός των γατών θα συμφωνήσει ότι η γάτα τείνει να είναι λίγο εγωκεντρική. Και οι άνθρωποι όμως έχουν μια εγωιστική πλευρά ή καλύτερα εγωκεντρική.
Φαίνεται όμως ότι υπάρχει και μια πιο ακραία μορφή του εγωισμού, ο σολιψισμός: Όχι μόνο όλος ο κόσμος γυρνά γύρω από εμάς, αλλά ότι η και εσωτερική μας εμπειρία είναι η μόνη που υπάρχει. Το μόνο που υπάρχει είναι ο νους μας.
Πριν απορρίψουμε πλήρως όμως αυτή την στάση που μοιάζει με της γάτας, ας την εξετάσουμε λίγο καλύτερα. Αυστηρά μιλώντας, η εσωτερική μας εμπειρία είναι το μόνο πράγμα για το οποίο μπορούμε να είμαστε βέβαιοι, ο καθένας ατομικά. Το προαίσθημά μας είναι μάλλον σωστό, ότι ο φυσικός κόσμος εκεί έξω είναι μπροστά μας, αλλά δεν μπορούμε να είμαστε και εντελώς βέβαιοι.
Αν και είναι μια ενδιαφέρουσα θεωρία αυτή, οι περισσότεροι δεν λειτουργούμε με αυτό τον τρόπο. Αντιθέτως, υποθέτουμε ότι οι άλλοι άνθρωποι σκέφτονται, νιώθουν και έχουν εσωτερικές εμπειρίες όπως ακριβώς κι εμείς. Και προσπαθούμε να καταλάβουμε το νου των άλλων, αλλά πώς το κάνουμε αυτό;
Αυτή η διαδικασία είναι έντονα διανοητική. Πρόκειται για έναν σύνθετο υπολογισμό που απαιτεί από τον εγκέφαλο να επιλέξει στιγμιαία λεπτομερή στοιχεία, κοινωνικές νόρμες και πληροφορίες από το περιβάλλον, ώστε να σχηματίσουμε την συνειδητή εμπειρία ενός άλλου ατόμου.
Αλλά πριν καν αρχίσουμε να κάνουμε αυτούς τους υπολογισμούς, πρέπει να κάνουμε κάτι ακόμα πιο θεμελιακό: να διαφοροποιήσουμε τον δικό μας νου από το νου των άλλων. Δηλαδή πρέπει να διαχωρίσουμε ανάμεσα σε αυτό που γνωρίζουμε και σε αυτό που γνωρίζουν οι άλλοι.
Η διανοητική αυτή διαδικασία συνήθως έρχεται εύκολα σε εμάς τους ενήλικες. Όμως, μέχρι μια συγκεκριμένη ηλικία, τα μικρά παιδιά δεν έχουν αυτή την ικανότητα. Θα δυσκολευτούν και μάλλον θα αποτύχουν να διακρίνουν ανάμεσα σε αυτό που γνωρίζουν και σε αυτό που εμείς γνωρίζουμε.
Πριν όμως κρίνουμε αυστηρά τα παιδιά, σύμφωνα με ερευνητικά πειράματα και οι ενήλικες πολλές φορές αποτυγχάνουν να διακρίνουν σωστά. Μάλιστα, σημαντικό ρόλο φαίνεται να παίζει μια άλλη ικανότητά μας: ο έλεγχος της παρόρμησης. Καθώς έχουμε εγγενώς την τάση να εστιάζουμε στον εαυτό μας, πρέπει να παλέψουμε με αυτή για να καταστείλουμε τη δική μας αντίληψη και να εξετάσουμε του άλλου ατόμου.
Αν δεν το κάναμε αυτό, θα αντιμετωπίζαμε τεράστιο πρόβλημα και σαν είδος, καθώς είμαστε εκ φύσεων κοινωνικά όντα και χρειαζόμαστε τους άλλους για να επιβιώσουμε. Οι άνθρωποι είμαστε μοναδικοί στην ικανότητά μας να χρησιμοποιούμε τη διανοητική διαδικασία. Αλλά όπως και με το debate «σκύλος ή γάτα», αυτή δεν μας πάει πολύ μακριά: χρειάζεται να έχουμε την ικανότητα να καταλαβαίνουμε το πώς και τι σκέφτονται οι άλλοι, ακόμα κι αν δεν συμφωνούμε πάντα με το περιεχόμενο.
Πηγή: www.psychologytoday.com/intl/blog/mind-brain-and-value/202010/the-psychology-solipsism-our-own-private-consciousness