Καθώς η ψυχιατρική, η οποία χρησιμοποιεί ιατρικές και βιολογικές μεθόδους για τη θεραπεία των ψυχικών διαταραχών, έχει ξεπεράσει σε μεγάλο βαθμό την ψυχοθεραπεία, η οποία βασίζεται σε μη βιολογικές προσεγγίσεις όπως η συζήτηση και η συμβουλευτική, οι ψυχοθεραπευτές αναζήτησαν εναλλακτικές προκλήσεις. Μια κοινή προσέγγιση είναι να επικεντρωθούν στην ενίσχυση της ευτυχίας των ψυχικά υγιών ανθρώπων, αντί να ανακουφίζουν τον ψυχικό πόνο και το ψυχικό τραύμα όσων υποφέρουν.
Αυτή η προσέγγιση είναι γνωστή ως «θετική ψυχολογία» και πρόσφατα επεκτάθηκε για να συμπεριλάβει όχι μόνο ψυχολόγους, αλλά και κοινωνικούς λειτουργούς, life coach και θεραπευτές άλλων προσεγγίσεων. Υπάρχουν όμως στοιχεία που δείχνουν ότι η προσέγγιση αυτή έχει και αρνητικές πλευρές.
Ίσως η πιο συνηθισμένη συμβουλή που δίνουν οι θετικοί ψυχολόγοι είναι ότι πρέπει να αδράξουμε τη μέρα και να ζήσουμε τη στιγμή. Κάτι τέτοιο μας βοηθά να είμαστε πιο θετικοί και να αποφύγουμε τρεις από τις πιο διαβόητες (ανεπιθύμητες) συναισθηματικές καταστάσεις: τη λύπη, το θυμό και την ανησυχία. Τελικά, προτείνεται να αποφεύγουμε να εστιάζουμε υπερβολικά στη λύπη και το θυμό για το παρελθόν ή στις ανησυχίες για το μέλλον.
Ακούγεται σαν εύκολη υπόθεση. Αλλά η ανθρώπινη ψυχολογία είναι εξελικτικά προγραμματισμένη να ζει στο παρελθόν και στο μέλλον. Άλλα είδη έχουν ένστικτα και αντανακλαστικά που βοηθούν στην επιβίωσή τους, αλλά η ανθρώπινη επιβίωση βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στη μάθηση και τον προγραμματισμό. Δεν μπορείτε να μάθετε χωρίς να ζείτε στο παρελθόν και δεν μπορείτε να σχεδιάσετε χωρίς να ζείτε στο μέλλον.
Η μεταμέλεια, για παράδειγμα, η οποία μπορεί να μας κάνει να υποφέρουμε αναλογιζόμενοι το παρελθόν, είναι ένας απαραίτητος ψυχικός μηχανισμός για να μαθαίνουμε από τα λάθη μας ώστε να μην τα επαναλαμβάνουμε.
Οι ανησυχίες για το μέλλον είναι επίσης απαραίτητες για να μας παρακινήσουν να κάνουμε κάτι που είναι κάπως δυσάρεστο σήμερα, αλλά μπορεί να μας δημιουργήσει κέρδος ή να μας γλιτώσει από μια μεγαλύτερη απώλεια στο μέλλον. Αν δεν ανησυχούσαμε καθόλου για το μέλλον, μπορεί να μην ασχολούμασταν καν με την απόκτηση εκπαίδευσης, να μην αναλαμβάναμε την ευθύνη για την υγεία μας ή να μην αποθηκεύαμε τρόφιμα.
Όπως η λύπη και οι ανησυχίες, έτσι και ο θυμός είναι ένα εργαλειακό συναίσθημα, έχει δηλαδή κάποιο σκοπό. Μας προστατεύει από την κακοποίηση από τους άλλους και παρακινεί τους ανθρώπους γύρω μας να σέβονται τα συμφέροντά μας. Η έρευνα έχει δείξει ακόμη ότι ένας ορισμένος βαθμός θυμού στις διαπραγματεύσεις μπορεί να είναι χρήσιμος, οδηγώντας σε καλύτερα αποτελέσματα.
Επιπλέον, η έρευνα έχει δείξει ότι η αρνητική διάθεση γενικά μπορεί να είναι αρκετά χρήσιμη – μας κάνει λιγότερο εύπιστους και πιο σκεπτικιστές. Μελέτες έχουν εκτιμήσει ότι ένα επιβλητικό 80% των ανθρώπων στη Δύση έχουν στην πραγματικότητα μια προκατάληψη αισιοδοξίας, πράγμα που σημαίνει ότι μαθαίνουμε περισσότερα από τις θετικές εμπειρίες παρά από τις αρνητικές. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε ορισμένες κακώς μελετημένες αποφάσεις, όπως το να επενδύσουμε όλα μας τα κεφάλαια σε ένα έργο με ελάχιστες πιθανότητες επιτυχίας. Χρειάζεται λοιπόν πραγματικά να είμαστε ακόμη πιο αισιόδοξοι;
Για παράδειγμα, η προκατάληψη της αισιοδοξίας συνδέεται με την υπερβολική αυτοπεποίθηση – πιστεύοντας ότι είμαστε γενικά καλύτεροι από τους άλλους στα περισσότερα πράγματα, από την οδήγηση μέχρι τη γραμματική. Η υπερβολική αυτοπεποίθηση μπορεί να γίνει πρόβλημα στις σχέσεις (όπου λίγη ταπεινότητα μπορεί να σώσει την κατάσταση). Μπορεί επίσης να μας κάνει να μην προετοιμαστούμε σωστά για μια δύσκολη εργασία – και να κατηγορούμε τους άλλους όταν τελικά αποτυγχάνουμε.
Η αμυντική απαισιοδοξία, από την άλλη πλευρά, μπορεί να βοηθήσει ιδιαίτερα τα αγχώδη άτομα να προετοιμαστούν θέτοντας έναν λογικά χαμηλό πήχη αντί να πανικοβάλλονται, διευκολύνοντας έτσι να ξεπεράσουν τα εμπόδια με ηρεμία.
Καπιταλιστικά συμφέροντα
Παρόλα αυτά, η θετική ψυχολογία έχει αφήσει τα σημάδια της στη χάραξη πολιτικής σε εθνικό και διεθνές επίπεδο. Μια από τις συνεισφορές της ήταν η πυροδότηση μιας συζήτησης μεταξύ των οικονομολόγων σχετικά με το αν η ευημερία μιας χώρας θα πρέπει να μετράται μόνο με βάση την ανάπτυξη και το ΑΕΠ ή αν θα πρέπει να υιοθετηθεί μια γενικότερη προσέγγιση της ευημερίας. Αυτό οδήγησε στην παραπλανητική εικασία ότι μπορεί κανείς να μετρήσει την ευτυχία ρωτώντας απλώς τους ανθρώπους αν είναι ευτυχισμένοι ή όχι.
Με αυτόν τον τρόπο κατασκευάζεται ο δείκτης ευτυχίας του ΟΗΕ – ο οποίος παρέχει μια γελοία κατάταξη των χωρών με βάση το επίπεδο ευτυχίας τους. Ενώ τα ερωτηματολόγια για την ευτυχία μετρούν κάτι, αυτό δεν είναι η ευτυχία αυτή καθαυτή, αλλά μάλλον η ετοιμότητα των ανθρώπων να παραδεχτούν ότι η ζωή είναι αρκετά συχνά δύσκολη, ή εναλλακτικά, η τάση τους να καυχιούνται αλαζονικά ότι τα καταφέρνουν πάντα καλύτερα από τους άλλους.
Η υπερβολική εστίαση της θετικής ψυχολογίας στην ευτυχία, και ο ισχυρισμός της ότι έχουμε πλήρη έλεγχο πάνω της, είναι επιζήμια και από άλλες απόψεις. Σε ένα πρόσφατο βιβλίο με τίτλο «Happycracy», ο συγγραφέας, Edgar Cabanas, υποστηρίζει ότι αυτός ο ισχυρισμός χρησιμοποιείται κυνικά από εταιρείες και πολιτικούς για να μετατοπιστεί η ευθύνη για οτιδήποτε κυμαίνεται από μια ήπια δυσαρέσκεια με τη ζωή μέχρι την κλινική κατάθλιψη από τους οικονομικούς και κοινωνικούς φορείς στα ίδια τα άτομα που υποφέρουν.
Εξάλλου, αν έχουμε τον πλήρη έλεγχο της ευτυχίας μας, πώς μπορούμε να κατηγορήσουμε την ανεργία, την ανισότητα ή τη φτώχεια για τη δυστυχία μας; Η αλήθεια όμως είναι ότι δεν έχουμε τον πλήρη έλεγχο της ευτυχίας μας και οι κοινωνικές δομές μπορούν συχνά να δημιουργήσουν αντιξοότητες, φτώχεια, άγχος και αδικία – πράγματα που διαμορφώνουν το πώς αισθανόμαστε. Το να πιστεύετε ότι μπορείτε απλώς να σκεφτείτε για τον εαυτό σας καλύτερα εστιάζοντας σε θετικά συναισθήματα όταν βρίσκεστε σε οικονομικό κίνδυνο ή έχετε περάσει ένα μεγάλο τραύμα είναι τουλάχιστον αφελές.
Αν και δεν πιστεύω ότι η θετική ψυχολογία είναι μια συνωμοσία που προωθείται από καπιταλιστικές εταιρείες, πιστεύω ότι δεν έχουμε πλήρη έλεγχο της ευτυχίας μας και ότι η προσπάθεια για αυτήν μπορεί να κάνει τους ανθρώπους αρκετά δυστυχισμένους αντί για ευτυχισμένους.
Το να δίνουμε οδηγίες σε ένα άτομο να είναι ευτυχισμένο δεν διαφέρει πολύ από το να του ζητάμε να μην σκέφτεται έναν ροζ ελέφαντα – και στις δύο περιπτώσεις το μυαλό του μπορεί εύκολα να πάει προς την αντίθετη κατεύθυνση. Στην πρώτη περίπτωση, η αδυναμία εκπλήρωσης του στόχου να είναι κανείς ευτυχισμένος προσθέτει σημαντική απογοήτευση και αυτοκατηγορία.
Και τότε τίθεται το ερώτημα αν η ευτυχία είναι πραγματικά η πιο σημαντική αξία στη ζωή. Είναι καν κάτι σταθερό που μπορεί να διαρκέσει με την πάροδο του χρόνου; Την απάντηση σε αυτά τα ερωτήματα έδωσε πριν από εκατό και πλέον χρόνια ο Αμερικανός φιλόσοφος Ralph Waldo Emerson: «Ο σκοπός της ζωής δεν είναι να είμαστε ευτυχισμένοι. Είναι να είσαι χρήσιμος, να είσαι έντιμος, να είσαι συμπονετικός, να έχει κάποια διαφορά το ότι έζησες και έζησες καλά».
Πηγή:
theconversation.com/struggling-with-positive-thinking-research-shows-grumpy-moods-can-actually-be-useful