Θυμάστε το πρώτο σας φιλί; Το θάνατο της γιαγιάς σας; Το πιθανότερο είναι ότι τα θυμάστε και αυτό διότι οι συναισθηματικές αναμνήσεις βρίσκονται στην πηγή της προσωπικής ιστορίας ζωής. Κάποιες σπάνιες στιγμές είναι απλά εξαιρετικά έντονες και ξεχωρίζουν από μια κατά τ’ άλλα επανάληψη, όπως ο ύπνος, το φαγητό και η δουλειά. Τούτου λεχθέντος, η καθημερινότητα επίσης είναι γεμάτη εμπειρίες που έχουν προσωπική συναισθηματική σημασία – όπως η διαφωνία με κάποιον ή ένα κοπλιμέντο.
Οι περισσότεροι περιγράφουν τις συναισθηματικές τους αναμνήσεις με λεπτομέρειες, ακόμα και μετά από πολύ καιρό, ενώ οι αναμνήσεις ουδέτερων εμπειριών και γεγονότων ξεθωριάζουν. Σε έρευνα, δημοσιευμένη στο Psychological Review, αποκαλύπτεται ότι φτιάχτηκε ένα υπολογιστικό μοντέλο που μπορεί να βοηθήσει στην εξήγηση του φαινομένου.
Για να μελετήσουν πώς τα συναισθήματα επηρεάζουν τη μνήμη στο εργαστήριο, οι επιστήμονες συνήθως δείχνουν στους συμμετέχοντες ταινίες, ιστορίες και εικόνες που πυροδοτούν μια συναισθηματική απόκριση. Ύστερα, ζητούν από τους εθελοντές να τους εξηγήσουν τι θυμούνται.
Όμως, οι άνθρωποι διαφέρουν κατά πολύ όσον αφορά στις συναισθηματικές τους αποκρίσεις. Γι’ αυτό και οι ερευνητές προσπαθούν να χρησιμοποιήσουν υλικό που έχει περισσότερο ή λιγότερο συνεπείς επιδράσεις στους ανθρώπους – είτε θετικές είτε αρνητικές. Για παράδειγμα, η εικόνα ενός μωρού σε χειρουργείο είναι δυσάρεστο για τους περισσότερους.
Τέτοιες έρευνες μας έχουν παράσχει σημαντικά στοιχεία που δείχνουν ότι η μνήμη είναι πιο ακριβής για ζητήματα που προκαλούν μια συναισθηματική απόκριση. Όλα αυτά τα χρόνια υπήρξαν πολλές διαφορετικές ιδέες για τους λόγους που συμβαίνει αυτό.
Κάποιοι υποστηρίζουν ότι οι άνθρωποι απλά δίνουν μεγαλύτερη προσοχή στις εμπειρίες για τις οποίες νοιάζονται – που σημαίνει ότι θέτουν προτεραιότητες. Σύμφωνα με αυτή τη θεωρία, είναι η προσοχή που δίνεται κατά τη διάρκεια της αρχικής κωδικοποίησης των πληροφοριών που μας βοηθά να ανακαλούμε ευκολότερα αργότερα.
Αλλά δεν τελειώνει εδώ η διαδικασία. Είναι ξεκάθαρο πως ό,τι συμβαίνει ακριβώς πριν και αμέσως μετά την εμπειρία έχει επίσης σημασία. Είναι ευκολότερο να ανακαλέσουμε μια ηπίως συναρπαστική εμπειρία αν ακολουθείται από μια περίοδο ηρεμίας απ’ ότι αν ακολουθείται από ένα εξαιρετικά έντονο γεγονός.
Τα μαθηματικά της μνήμης
Στην μελέτη αυτή, οι ερευνητές συνδύασαν όλες αυτές τις θεωρίες για να παρέχουν μια συμπαγή εξήγηση της συναισθηματικής μνήμης. Εξέτασαν αρχικά τα βήματα που λαμβάνουν χώρα στον εγκέφαλο όταν κωδικοποιούμε, αποθηκεύουμε και ανακαλούμε ουδέτερες πληροφορίες. Σε αυτή την περίπτωση βασίστηκαν στη θεωρία της ανάκλησης αναμνήσεων η οποία εκφράζεται και με μαθηματικές εξισώσεις.
Σύμφωνα με αυτή τη θεωρία, κάθε μία από τις εμπειρίες μας συνδέεται με την πνευματική κατάσταση την οποία έχουμε εκείνη τη στιγμή – δηλαδή το νοητικό πλαίσιο. Για παράδειγμα, αν βιάζεστε ένα πρωί, τότε η ανάμνηση του τι φάγατε για πρωινό θα επηρεαστεί από το ευρύτερο νοητικό πλαίσιο.
Η ανάμνηση του πρωινού θα συνδεθεί επίσης με το τι διαβάζατε εκείνη τη στιγμή στο κινητό σας τηλέφωνο. Τέτοιες νοητικές καταστάσεις αλλάζουν με κάθε επόμενη εμπειρία που έχετε, αλλά μπορούν αργότερα να βοηθήσουν και στην ανάκληση παλαιότερων εμπειριών. Για παράδειγμα, αν κάποιος σας ρωτήσει τι φάγατε για πρωινό, θα σας βοηθήσει να σκεφτείτε ότι βιαζόσασταν ή ότι διαβάζετε για ένα ατύχημα εκείνη τη στιγμή στο κινητό.
Στη συνέχεια οι ερευνητές αναρωτήθηκαν πώς τα συναισθήματα μπορούν να τροποποιήσουν κάθε ένα από τα βήματα της διαδικασίας της μνήμης, χρησιμοποιώντας ευρήματα από πειράματα και διαμορφώνοντας μια μαθηματική φόρμα. Αυτή η φόρμα φορτώθηκε σε ένα υπολογιστικό πρόγραμμα, η οποία προβλέπει πώς ένας άνθρωπος μαθαίνει και ανακαλεί συγκεκριμένο υλικό.
Κάνοντας το πείραμα, συμπέραναν ότι το υπολογιστικό πρόγραμμα μπορούσε να «ανακαλέσει» με μεγαλύτερη ακρίβεια στοιχεία που και οι συμμετέχοντες μπορούσαν να ανακαλέσουν καλύτερα βάσει του συναισθήματος και του νοητικού πλαισίου.
Αυτή η επιτυχία σημαίνει ότι μπορεί σύντομα να έρθει η μέρα που οι επιστήμονες θα προβλέπουν ποιες εμπειρίες θα ανακαλεί ένας άνθρωπος. Ωστόσο, δεν σημαίνει ότι θα υπάρξει ποτέ κάποιο μαθηματικό και υπολογιστικό μοντέλο που θα μπορεί να μιμηθεί τη διαδικασία ανάκλησης και μνήμης ενός ανθρώπινου εγκεφάλου.
Πηγές:
psycnet.apa.org/doiLanding?doi=10.1037%2F1528-3542.7.1.89
psycnet.apa.org/record/2019-19643-001