του Βασίλη Παπαμίκου – Κλινικός Διατροφολόγος/Διαιτολόγος
Η αφθονία της ελληνικής γης σε άγρια βότανα οδήγησε από αρχαιότατων χρόνων τους ανθρώπους στο να τα χρησιμοποιήσουν ώστε να γιατρέψουν ποικίλες ασθένειες ή να ανακουφίσουν από άλλες.
Δείτε παρακάτω μερικά από τα πιο δημοφιλή ελληνικά βότανα και τα οφέλη τους για την υγεία.
Τσάι και τσάι του βουνού
Είναι ένα από τα αγαπημένα αφεψήματα παγκοσμίως. Ετησίως καταναλώνονται περίπου 3 εκατομμύρια τόνοι τσαγιού. Το τσάι περιέχει συστατικά τα οποία βοηθούν στην μείωση της χοληστερίνης και του καρδιαγγειακού κινδύνου. Περιέχει όμως καφεΐνη, η οποία αν και συνεισφέρει στη νοητική εγρήγορση, μπορεί να παίξει ρόλο στην εμφάνιση άγχους, αϋπνίας και να προκαλέσει αύξηση της αρτηριακής πίεσης στα άτομα που εμφανίζουν ευαισθησία σε αυτή.
Το τσάι του βουνού από την άλλη πλευρά, δεν έχει διεγερτική δράση και φαίνεται να επιδρά ευεργετικά σε κρυολογήματα, φλεγμονές του ανώτερου αναπνευστικού και την καταπολέμηση της δυσπεψίας και των γαστρεντερικών διαταραχών.
Τσουκνίδα
Η τσουκνίδα είναι γνωστό φαρμακευτικό φυτό από την αρχαιότητα. Το αρχαϊκό της όνομα ήταν ακαλύφη ή κνίδη. Ο Ιπποκράτης το θεωρούσε ένα από τα «φυτά πανάκεια», δηλαδή τα φυτά που γιάτρευαν όλες τις ασθένειες. Ανήκει σε ένα γένος φυτών που απαριθμεί 30 είδη παγκοσμίως εκ των οποίων τα 4 αυτοφύονται στην Ελλάδα.
Περιέχει πλήθος μεταλλικών στοιχείων με κύρια τα κάλιο, σίδηρο, μαγγάνιο, πυρίτιο, νάτριο αλλά και βιταμίνες όπως C, A και του συμπλέγματος Β. Περιέχει επίσης πολλά καροτένια και χλωροφύλλη.
Η τσουκνίδα παρουσιάζει έντονη αντιμικροβιακή, αντιϊκή, αντιοξειδωτική, αντιφλεγμονώδη δράση, ενώ φαίνεται να ενισχύει και το ανοσοποιητικό σύστημα. Δεν έχει αναφερθεί ακόμα παρενέργεια, από κατανάλωση, στον άνθρωπο.
Από γαστρονομική άποψη, από τσουκνίδα μπορεί να παρασκευαστεί θαυμάσια τσουκνιδόπιτα αλλα και πολύ θρεπτικός πουρές. Στη διατροφή χρησιμοποιούνται τα μικρότερα και νεαρότερα φύλλα σε σχέση με τα γηραιότερα και μεγαλύτερα.
Το κάψιμο που προκαλεί οφείλεται στο μυρμηγκικό, αλλά σε διάφορα άλλα οργανικά οξέα που περιέχει. Αντιμετωπίζεται είτε με τον χυμό της είτε με θέρμανση και ξήρανση του προσβεβλημένου μέρους.
Φράξος
Συνεχίζοντας το οδοιπορικό στα ελληνικά βότανα συναντάει κανείς τον φράξο από το δέντρο μελιά (στην αρχαιότητα ονομάζονταν μελία). Ο Ιπποκράτης συνιστούσε τους καρπούς του, εκχυλισμένους σε κρασί, ως παυσίπονο. Οι υπόλοιποι αρχαίοι τον χρησιμοποιούσαν ως αντίδοτο στο δάγκωμα της οχιάς. Πριν κυκλοφορήσει το γνωστό σε όλους ιώδιο, οι έλληνες χρησιμοποιούσαν έγχυμα φράξου για την επούλωση των πληγών.
Στην Αμερική και την Ιαπωνία χρησιμοποιείται ο φλοιός του κορμού του ως διουρητικό. Στα βόρεια Βαλκάνια η χρήση του περιλαμβάνει περιπτώσεις διάρροιας και δυσεντερίας. Στην Κίνα χρησιμοποιείται η ρίζα του ως αντιπυρετικό και αντιφλεγμονώδες για την ρινίτιδα και την ελονοσία. Σε ουσίες της μελιάς έχουν αναγνωριστεί διάφορες δράσεις όπως αντιοξειδωτική, αντιϊκή, αντιβακτηριακή, αντιμυκητιακή, διουρητική και ηπατοπροστατευτική.
Φλισκούνι
Το φλισκούνι είναι ένα άλλο πολύ διαδεδομένο βότανο στον ελλαδικό χώρο. Από τα αρχαία χρόνια ήταν πολύ γνωστό για τις αφροδισιακές του ιδιότητες, γι’ αυτό και ο Αριστοτέλης συνιστούσε φειδωλή χρήση του, ενώ οι Άραβες το έπιναν για να διεγείρουν την σεξουαλική τους ικανότητα. Η παρουσία του σε μια περιοχή επιβεβαιώνει πως υπάρχει νερό κοντά του καθότι φύεται κατά μήκος ποταμών και ρυακιών.
Ως άγρια μέντα που είναι, το κύριο συστατικό του είναι η μενθόλη αλλά και τα φλαβονοειδή, οι ταννίνες, τα μέταλλα και τα ιχνοστοιχεία.
Είναι γνωστή η χρήση του κατά των αναπνευστικών παθήσεων, του βήχα και του άσθματος. Ανακουφίζει από τον τυμπανισμό ενώ ταυτόχρονα είναι χρησιμότατο βοηθητικό της πέψης. Η χρήση του κρίνεται απαγορευτική σε άτομα με γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση, έλκος και στις θηλάζουσες γυναίκες.
Φασκόμηλο, δίκταμο και ασπρόθυμο θυμάρι
Για τις αναπνευστικές παθήσεις ευρέως διαδεδομένα είναι επίσης και διάφορα βότανα της Κρήτης όπως το φασκόμηλο, το δίκταμο και το ασπρόθυμο θυμάρι.
Το φασκόμηλο περιέχει φλαβονοειδή, ταννίνες, φαινολικά οξέα και θουγιόνη. Η τελευταία, γνωστή ήδη από τα μέσα του 19ου αιώνα, στη δεκαετία του 1970 ανακαλύφθηκε ότι δρα όπως τα κανναβινοειδή. Εκτός από τις ψυχοτρόπες δράσεις της (αγχολυτική και αντιψυχωτική), μπορεί να επιβαρύνει το ήπαρ και να προκαλέσει σοβαρές παρενέργειες, γι’ αυτό και η κατανάλωση του φασκόμηλου δεν πρέπει να είναι συστηματική και σε μεγάλες ποσότητες, αλλά περιστασιακή π.χ. κατά του κρυολογήματος. Οι μεγαλύτερες συγκεντρώσεις θουγιόνης παρατηρούνται στα φασκόμηλα από περιοχές της Κεντρικής Ελλάδας και ακολούθως της Βόρειας Ελλάδας. Η ασφαλής ημερήσια δόση που δεν ξεπερνά τα θεσπισμένα όρια, είναι έως πέντε αφεψήματα τη μέρα.
Το θυμάρι περιέχει την αντισηπτική ένωση θυμόλη γι’ αυτό και ο Ιπποκράτης το χρησιμοποιούσε για να θεραπεύσει «το σαράκι» που στα αρχαία χρόνια αποκαλούνταν φθίση, ενώ με σημερινή επιστημονική ορολογία είναι η πνευμονική φυματίωση που περιλαμβάνει βήχα με αίμα και είναι συχνά θανατηφόρος. Το θυμάρι παρουσιάζει αποχρεμπτικές και αντισπασμωδικές ιδιότητες, ενώ ανακουφίζει από τα κρυολογήματα και τον πονόλαιμο. Είναι επίσης γνωστός ο ρόλος του στην πνευματική οξύνεια και την καλή στοματική υγεία.
Το δίκταμο είναι κρητικό βότανο πολύ πλούσιο σε φαινολικά συστατικά στα οποία οφείλει την ισχυρή αντιοξειδωτική του δράση. Τα φαινολικά συστατικά δεσμεύουν τις ελεύθερες ρίζες στον οργανισμό και εμποδίζουν έτσι την οξείδωση των λιπών και την αθηρωματική τους δράση. Επιπρόσθετα, το δίκταμο επιδεικνύει και ισχυρή αντιμικροβιακή και αντιμυκητιακή δράση, ενώ χρησιμοποιείται για το κρυολόγημα και σαν καταπραϋντικό του πεπτικού συστήματος.