Έχετε ποτέ δει μια ταινία ή διαβάσει ένα μυθιστόρημα και να νιώσετε σα να παρασύρεστε σε έναν άλλο κόσμο; Έχετε ποτέ αντιληφθεί ότι είστε τόσο συνδεδεμένοι με έναν χαρακτήρα σε μια ιστορία που μοιράζεστε τον πόνο και τη χαρά του;
Αν η απάντηση στα παραπάνω είναι ναι, δεν είστε οι μόνοι: βιώνετε αφηγηματική μεταφορά, ένα φαινόμενο στο οποίο το κοινό νιώθει τόσο εμπλεκόμενο σε μια ιστορία που μπορεί να επηρεάσει τις στάσεις και τη συμπεριφορά του στην πραγματικότητα, ακόμα κι αφού τελειώσει η ταινία ή το βιβλίο. Η αφηγηματική μεταφορά συμβαίνει όταν μια πλοκή μας παρασέρνει τόσο που μπορούμε να φανταστούμε τη σκηνή στο νου μας ή τον τρόπο που ένας χαρακτήρας νιώθει και συμπεριφέρεται, ακόμη κι έξω από την ιστορία.
Εμφανίζουμε επίσης ενσυναίσθηση προς ένα χαρακτήρα – σα να μπορούμε να «μπούμε στα παπούτσια» του. Αν και η επίδραση των φανταστικών αφηγήσεων στη στάση του κοινού έχει εδώ και χρόνια αναγνωριστεί, η έννοια της αφηγηματικής μεταφοράς ως μια έμμεση μορφή επιρροής αναγνωρίστηκε αρχικά από τους Melanie Green και Timothy Brock το 2000.
Η αφηγηματική μεταφορά μας επιτρέπει να βυθιζόμαστε σε φανταστικούς κόσμους και μας προσφέρει μια διέξοδο από τη μονοτονία της καθημερινότητας. Έχει βρεθεί συσχέτιση ανάμεσα στο βαθμό που ένας θεατής ταινίας βιώνει το φαινόμενο όσο παρακολουθεί και στην ικανοποίηση από την πλοκή.
Επιπροσθέτως, οι πρωταγωνιστές των φανταστικών ιστοριών και ταινιών έχουν τη δύναμη να εμπνέουν το κοινό και να δρουν ακόμη και ως πρότυπα. Η επιρροή της αφηγηματικής μεταφοράς όμως έχει και μια σκοτεινότερη πλευρά με αναφορές για εγκλήματα, τα οποία εμπνέονται άτομα με προδιάθεση από αντίστοιχες πράξεις χαρακτήρων σε εκπομπές για εγκλήματα, ταινίες, ακόμη και βιβλία.
Ορισμένοι επιστήμονες ωστόσο φέρνουν αντίρρηση στο κατά πόσο μια ιστορία μπορεί να οδηγήσει ένα άτομο στο να δράσει με έναν συγκεκριμένο τρόπο. Τα ευρήματα πολλαπλών ερευνών όμως δείχνουν ότι η αφηγηματική μεταφορά είναι ένα ισχυρό φαινόμενο.
Μια τέτοια έρευνα είναι αυτή του Appel που δημοσιεύτηκε το 2011. Οι ερευνητές ζήτησαν από τους συμμετέχοντες να διαβάσουν ένα κείμενο που περιέγραφε έναν χούλιγκαν, ενώ στην ομάδα ελέγχου δόθηκε ένα άσχετο κείμενο. Στη συνέχεια, ο Appel έλεγξε τη γνώση που είχαν και οι δύο ομάδες χορηγώντας τους τεστ και βρήκε πως όσοι είχαν διαβάσει το κείμενο για τον χούλιγκαν είχαν υιοθετήσει το επίπεδο νοημοσύνης του πρωταγωνιστή και τα πήγαν χειρότερα στο τεστ συγκριτικά με τα άτομα της ομάδας ελέγχου.
Τα ευρήματα της έρευνας υποδεικνύουν ότι επιζητάμε να μιμούμαστε τα χαρακτηριστικά προσωπικότητας που θαυμάζουμε, υιοθετώντας τις στάσεις τους, είτε ανήκουν σε ένα πραγματικό πρότυπο είτε σε έναν φανταστικό χαρακτήρα.
Όταν μία αφήγηση περιγράφει μια σειρά χαρακτήρων που ανήκουν σε μια διακριτή ομάδα, δημιουργείται ταύτιση με την ομάδα, κάνοντας τον αναγνώστη (ή θεατή) να νιώθει σαν να είναι μέρος αυτής, ακόμη κι αν υπό άλλες συνθήκες δεν θα το έκανε. Για παράδειγμα, μια Αμερικάνικη μελέτη βρήκε ότι οι αναγνώστες των μυθιστορημάτων που περιέχουν μάγους και βαμπίρ πρόβαλλαν στον εαυτό τους τα σουρεαλιστικά τους χαρακτηριστικά και έβρισαν κοινά στοιχεία με τις κοινωνικές ομάδες στις οποίες ανήκαν αντίστοιχα οι χαρακτήρες στον φανταστικό κόσμο.
Ατομικές διαφορές στο φαινόμενο της αφηγηματικής μεταφοράς
Φυσικά, η εμπειρία μιας ιστορίας είναι διαφορετική για τον καθένα. Το ίδιο ισχύει και για το βαθμό στον οποίο η αφηγηματική μεταφορά επηρεάζει την άποψη κάποιου. Ο τρόπος που θα μας επηρεάσει μια ιστορία επηρεάζεται από παρελθοντικές, πραγματικές εμπειρίες που μπορεί να σχετίζονται κάπως με μια πλοκή, αλλά από τη στάση μας προς συγκεκριμένες θεματικές. Για παράδειγμα, η ενσυναίσθηση ενός θεατή προς έναν χαρακτήρα μιας σαπουνόπερας που θέλει να εκδικηθεί επειδή τον απάτησαν, μπορεί να επηρεάζει από το αν έχει ο ίδιος βιώσει την απιστία ή όχι.
Παρομοίως, ένα άτομο με ισχυρούς ηθικούς κανόνες μπορεί να λάβει περισσότερη απόλαυση παρακολουθώντας έναν χαρακτήρα να βρίσκει τελικά δικαιοσύνη και κάθαρση μέσα από την πλοκή που ξετυλίγεται.
Δεδομένου του γεγονός ότι οι ιστορίες θεωρούνται μια έμμεση μορφή επιρροής, το κοινό συνήθως δεν έχει επίγνωση αυτής. Ως εκ τούτου, το φαινόμενο της αφηγηματικής μεταφοράς χρησιμοποιείται ευρέως στα τηλεοπτικά σποτ/ διαφημίσεις, όπου ο επιθυμητός τρόπος ζωής συνδέεται με την απόκτηση ενός ακριβού νέου αυτοκίνητου ή τα οφέλη που προσφέρει ένα προϊόν στην υγεία συνδέονται με την ευτυχισμένη οικογενειακή ζωή.
Οι θεατές παρασέρνονται σε έναν φανταστικό κόσμο, τον οποίο μπορούν και εκείνη να αποκτήσουν, αν αγοράσουν μια συγκεκριμένη υπηρεσία ή ένα προϊόν. Γι’ αυτό και είναι σημαντικό να μπορούμε να διακρίνουμε με τι θέλουμε να ταυτιστούμε και τι μπορεί να ελλοχεύει κινδύνους παραπλάνησης. Είναι διαφορετικό να ταυτιζόμαστε με έναν χαρακτήρα που φτάνει στην κάθαρση μετά από δύσκολες περιπέτειες και διαφορετικό να θεωρούμε ότι αποκτώντας εκείνο το νέο αυτοκίνητο θα είμαστε κι εμείς ένα ευτυχισμένο ζευγάρι, όπως εκείνο στη διαφήμιση. Τέλος, έχει αξία να εξετάζουμε πού αρχίζει και πού τελειώνει η ταύτιση με έναν χαρακτήρα και πού βρίσκεται το πραγματικό, αυθεντικό κομμάτι της προσωπικότητάς μας.
Πηγή:
www.psychologistworld.com/cognitive/narrative-transportation-fictional-tv-film-influence